Sint-Hilarius

Georiënteerde kerk, gewijd aan Sint-Hilarius, met in kern Romaanse kruisingstoren met deels ommuurd kerkhof gelegen in het uiterste westen van de gemeente, aan de rand van de moerassige weiden. Kerkhof met witgeschilderde bakstenen kerkhofmuur met in het midden, zowel aan de kerkhofzijde als de straatzijde, een calvarie kruisbeeld. De eerste gegevens gaan terug op een charter van Lodewijk II, van 19 maart 877. Het blijft evenwel onduidelijk of deze kerk al dan niet later verbouwd werd tot de huidige en of er aanvankelijk een gebouw van vergankelijke materialen bestaan heeft. De kerk was oorspronkelijk wellicht een bedehuis ten behoeve van de heer en zijn gevolg. De stichtingsdatum is onbekend maar wordt gesitueerd in de 12de eeuw. Het patroonaatsrecht van de kerk behoorde toe aan het kapittel van Doornik. De oorspronkelijke Romaanse kerk werd aangepast circa 1615-1625 met de bouw van het koor, kapel en schip; ingrepen van voor 1637 met de vervanging van de scheibogen, overwelving van de noordelijke kapel en aanbrengen van één dak. Tijdens de 18de eeuw werden heel wat kerkelijke voorwerpen (kelken, cibories, kandelaars, kazuifels en dergelijke) van het opgeheven urbanistenklooster (Rijke Klaren) van Petegem aan de kerk geschonken. Circa 1817 werd bij de afbraak van het kasteel van Huise een laat 18de-eeuws portaal in de westelijke gevel van de kerk geplaatst. Dit portaal draagt een Latijns opschrift waaruit kan worden afgeleid dat pastoor F. De Smet voor deze overbrenging zorgde. Tussen 1858-1861 gehele restauratie, vergroten van koor en sacristie, aanpassen van de daken, plaatsen van pinakels op de dakrand van de westelijke gevel. In 1952 werd door architect H. Vaerwyck-Suys de toren volledig gerestaureerd. Deze werd volledig afgebroken en heropgebouwd met de oude stenen en sporadisch nieuwe Doornikse hardsteen voor de hoeken, de algemene torenconstructie werd door middel van een inwendig gewapend betonskelet verstevigd, de houten timmer van de torennaald werd door een metalen constructie vervangen. De toren en de noordoostelijke kapel kregen een nieuwe leien bedaking, de westgevel werd ontdaan van haar pinakels. Eind 1970 werd de vloer volledig uitgebroken om centrale verwarming aan te leggen. Onderzoek wees uit dat de kerk reeds in de Romaanse tijd drie beuken had, dus geen éénbeukige kerk, zoals tot dan toe werd verondersteld, drie traveeën geritmeerd door rechthoekige pijlers. Pas na archeologische en fysische prospectie; kon de volledige herstelling van de kerk doorgaan. Eerstgenoemde gebeurde in 1980-1981 en men ontdekte restanten van de gotische tegelvloer, de fundamenten van een volwaardig rechthoekig koor, een fundering van de Romaanse altaarsokkel, beide van Doornikse breuksteen, sporen van zitbanken rond de Romaanse pijlers; ook drie graven, wellicht stammend van voor de aanleg van de kerk. Kerk met anderhalve travee verlengd, het koor vergroot, noordelijk aanbouwsel en sacristie van twee vensters voorzien, verhogen van de zuidelijke beukmuur, inmetselen van de Calvarie in de kerkhofmuur, herloden van de glasramen, muren en kruising van hun pleisterwerk ontdaan, het doksaal tegen de westelijke gevel gerenoveerd en een nieuwe metalen spiltrap. De huidige plattegrond ontvouwt een driebeukige in kern Romaanse kerk van vier traveeën zonder transept, met sacristie en koor en vierkante kruisingstoren met achthoekige torenspits. Opgetrokken uit voornamelijk Doornikse breuksteen, grootste deel van de Noordelijke zijgevel en kruising. Baksteengebruik in schip en toren, ingewerkte hoektorentjes in natuursteen. Eén groot geknikt zadeldak (leien) met hoge naaldspits. Westgevel, tijdens 1858-1861 voorzien van pinakels die werden verwijderd in 1952 wordt geritmeerd door pilasters en werd circa 1817 voorzien van een decoratief uitgewerkt rechthoek. arduinen portaal uit laat 18de eeuw, met geprofileerde rondbogige deuromlijsting met versierde sluitsteen geflankeerd door festoenen en bekroond door architraaf. Zijlings oculi met waterlijstje met in vierpas uitgewerkte glasramen. Bakstenen Davidster rond een cirkelvormig venster met daarboven kruisvormige lichtopening boven het portaal. Noordelijke zijgevel met vier rondbogige tweelichten en sporen van vroegere muuropeningen. Vierkante kruisingstoren met achthoekig klokkenkamer geflankeerd door vier hoekpilaren, bekroond door achthoekige naaldspits. Toren geritmeerd door twee kordonlijsten en rondbogige tweelichten, deelzuiltje met knoppenkapiteel. Ten noordoosten, kooruitbreiding of devotiekapel en familiebegraafplaats voor de familie le Poyvre met rechtse steunbeer, smalle getoogde deur en twee spitsbogige dakvensters. Ten oosten, koor onder sterk afhellend dak, oostgevel geritmeerd door pilasters en oculus, rondbogige vensters in de zijgevels. Zuidzijgevel met twee rondbogige dakvensters in de sacristie, verder identiek uitgewerkt als noordelijke zijgevel; eerstgenoemde later in baksteen en laatstgenoemde voornamelijk in Doornikse breuksteen uitgewerkt. Interieur thans witgeschilderd. Rondbogige tweelichten verlichten de zijbeuken met stucplafond. Rondbogige scheibogen op zuilen met veelhoekige bekroning scheiden de middenbeuk met stucplafond van de zijbeuken. In het westen het orgel. Kruising op kruisribgewelf met rondbogen; schip met stucplafond verrijkt met het "Allesziend oog" gevat in een oculus. Koorgedeelte overdekt door tongewelf. Mobilair. Schilderijen: Madonna met de Heilige Dominicus en Heilige Catharina van Siena. Beeldhouwwerk: Christus aan het kruis (oorspronkelijk als kerkhofcalvarie), wellicht 16de eeuw, lindehout. Tweedimensionele Kruisweg, neogotisch, van 1872. Hoofdaltaar, hout, 1864 door firma Dumon. Op de uiteinden van het retabel polychrome beelden van het Heilige Hart van Christus en Heilig Hart van Maria. Tabernakel bekroond door Lam Godsbeeldje en Christus aan het kruis, geflankeerd door twee engelen. Geheel bekroond door gepolychromeerd Mariabeeld. Delen van de communiebank werden samengebracht tot een altaar. Zuidelijk zijaltaar in 1864 geschonken door F. Demeulemeester, gewijd aan Sint-Hilarius, retabel met Sint-Hilarius, Jozef met het kind Jezus en Sint-Rochus. Bovenbouw met Sint-Georgius geflankeerd door twee engelen. Koorgestoelte en biechtstoelen van 1864, firma Dumon. Preekstoel, eik, gesculpteerd, 18de eeuw. Orgel van 1768 (gedateerd), in de tweede helft van de 20ste eeuw uitgebreid door firma Reygaert, zijwanden en prospect bleven bewaard. Doopvont, zwart marmer gedateerd 1777. Glasramen door H. Coppejans (1931), J. Casier (1945) en H. Van De Perre (1981). Grafmonumenten: Zerk met Grieks kruis, wellicht 8ste tot 9de eeuw. Zes grafstenen uit de 16de tot de 18de eeuw.

Onroerend Erfgoed Vlaanderen