Gezondheid: een kwestie van ‘properteit’

Vandaag weten we dat openbare hygiëne in belangrijke mate bijdraagt tot onze gezondheid. We hebben echter een lange weg afgelegd alvorens het belang ervan voldoende werd ingeschat en er bij de stadsontwikkeling ook rekening werd mee gehouden.

In de middeleeuwen was bestrating in Diest nagenoeg onbestaande. De eerste straat met plaveien zou de in 1265 vernoemde Platea Lapidea of Steenwech – de huidige Koning Albertstraat - geweest zijn. Vuil werd op de straat gegooid. Twaalf varkens fungeerden als vuilophalers. Deze varkens waren blijkbaar ‘getekend’ en hoorden bij een bepaalde heilige: drie voor Sint-Antonius, drie voor Sint-Cornelis en drie voor Sint-Vyve. Ze werden beschermd door de overheid en mochten vrij rondlopen. Er waren straffen voorzien voor wie de varkens last berokkende.

In de 15e-eeuwse voorschriften in het ‘Keurboek van Diest’, lezen we enkele bijzondere verordeningen: mest op straat moest binnen drie dagen verwijderd worden, anders werd het aangeslagen. Mest was immers het bruine goud en had men nodig voor de akkers. Asse mocht niet op de Steenweg of in de Demer gegooid worden. Bloed mocht niet op straat gegoten worden. Bomen mochten niet beschadigd worden.

In 1850 was er alleen ondergrondse riolering op de Grote Markt. In de overige straten liep het vuil in beekjes langsheen de trottoirs. Deze doorkruisten een aanzienlijk gebied alvorens in de Vuilbeek of de Demer uit te komen. In de arme buurten waren de straten niet gekasseid zodat het water er bleef staan en in de winter lastig toegankelijk waren.

In de tweede helft van de 19de eeuw werd het verband tussen cholera en de watervoorziening duidelijk. Tegen het einde van die eeuw zouden de gemeentebesturen in het Hageland aandacht hebben voor een verbeterde infrastructuur van riolering en drinkwatervoorziening. In de meeste steden waren zowel open waterputten als pompen geïnstalleerd. Deze dienden regelmatig geschoond te worden. Wanneer de kennis van bacteriën algemeen wordt, zouden stadsbesturen regelmatig het put- en pompwater laten analyseren. Watervoorziening was volgens de wetgever een bevoegdheid en een plicht van de gemeenten, maar wegens de gebrekkige uitvoering in de kleine steden en gemeenten zou uiteindelijk de staat de Nationale Maatschappij voor Watervoorziening oprichten om te helpen met de aanleg van waterleiding.

Diest had een omvangrijk net van open waterputten en pompen die naar het einde van de 19de eeuw toe werden vervangen door gietijzeren waterkranen. Dit was in periodes van droogtes onvoldoende. Diest besloot daarom om in 1897 de eerste artesische put te boren en een beperkt waterleidingnet naar nieuwe pompen aan te leggen. Reeds twee jaren later werden nog twee putten aangelegd. Maar zowel de werking van de nieuwe pompen als de waterkwaliteit – er was insijpeling van onzuiver oppervlaktewater – lieten te wensen over. In 1909 werd besloten om een ‘algemene waterleiding’ over de ganse stad aan te leggen. Vanuit één artesische put werd het water door twee pompen naar vergaarinstallaties op de citadel gebracht en van daaruit via gietijzeren leidingen naar 58 kranen in de stad verdeeld. Ook dit project zou de nodige problemen kennen. Nog in het begin van de 20ste eeuw zouden de oude open waterputten en pompen dienstig blijven.

Jan Rymenams