Flirten met de taalgrens

Een beeld van een Waalse haan en een Belgische Leeuw in de oude gemeenteschhol van Wezeren zijn aanleiding om even stil te staan bij het feit dat deze dorpen tot de jaren 1960 bij Wallonië hoorden.

Op het einde van het ancien régime organiseerden de Fransen in het kanton Landen een talentelling maar plaatsten de dorpen waar hoofdzakelijk Vlaams werd gesproken bij het departement van de Twee Ourthes (Luik dus). De kans om tijdens het Hollands regime terug naar Brabant te verschuiven, werd door de gemeenteraden niet ter harte genomen, evenals de mogelijkheid tot herindeling na de Belgische onafhankelijkheid. Blijkbaar was het Frans reeds een vorm van macht voor een bepaalde politieke elite. Het Vlaams blijft aanwezig bij de gewone bevolking. Een verfransing komt er in Landen samen met de uitbouw van het spoor en van het secundair onderwijs.

Hoewel op het einde van de 19de eeuw er reeds een begin van taalwetten zijn, zou het kanton Landen wegens zijn ligging in Luik daar niet voor in aanmerking komen. Vlaamsgezinden pleitten voor een bestuurlijke overgang naar Limburg, terwijl bv. de Assemblée Walonne pleitte voor een aansluiting van deze dorpen bij het tweetalige Brabant.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het kanton Landen door de Duitsers bestuurlijk bij Limburg geplaatst, maar dit werd na de oorlog teniet gedaan.

In 1921 werd de wet gestemd die bepaalt dat ‘streektaal ook de bestuurlijke voertaal’ moet worden. Van dan af werden er taaltellingen georganiseerd waarbij de meerderheid bepaalt welke het taalregime in het dorp zal zijn en eveneens dat er bij 20% anderstaligheid ook een tweetaligheid moet geregeld worden. M.a.w. de taalgrens werd niet door een geografische grens bepaald, maar door het gebruik van de taal. In de praktijk zien we dat dit niet door alle lokale gemeenteraden correct opgevolgd werd, wel door de provincie Luik. Het juridische aspect - nameijk dat een betichte in de zijn eigen taal diende berecht te worden - bleef echter in gebreke. In Walsbets en Walshoutem scoorden de gemeenteraden flagrant fout en Flor Grammens haalde er een stunt uit door op het gemeentehuis in Walshoutem de Franstalige verslagen - deze moesten in het Nederlands zijn - achterover te drukken. De stemming onder de lokale Vlamingen en bv. ook van het Vlaams Actiecomité was pro-Limburgs, maar vrij veel inwoners wensten een de status quo pro-Luik omdat de infrastructuurvoorzieningen vanuit Luik goed waren en er werkgelegenheid was in het Luikse fabrieken.

De taaltelling van 1947 zou gemanipuleerd zijn. Veel inwoners spraken zich eerder uit over de taalgezindheid dan over de taal die ze thuis spreken. Dat had te maken met het feit dat de bewoners niet als ‘incivieken’ wilden beschouwd worden: na de Tweede Wereldoorlog werd Nederlands immers geassocieerd werd met Vlaams nationalisme en collaboratie. Begin jaren 1950 pleitte het Centrum Harmel voor aanhechting aan Brabant. Er ontbrandde een felle strijd tussen CVP en VAK enerzijds die kozen voor Limburg en de socialisten anderzijds die aanstuurden op een aansluiting met Brabant. Bij de bevolking was de keuze - als er zou moeten gekozen worden! - eveneens 40-60 in het voordeel van Brabant.

In 1962 was er de definitieve geografische vastlegging van de taalgrens en moest de vraag ‘naar welke provincie’ de dorpen moeten gaan, dringend opgelost worden. Uiteindelijk werd op nationaal niveau onder druk van socialisten en liberalen beslist dat kanton Landen naar het tweetalige Brabant zou gaan.

Jan Rymenams