De Elisabethlaan, een natte beemd, barakken en een tuinwijk

“De werkliedenbuurt verkeert in een erbarmelijke toestand…” dat waren de woorden van Hoog Koninklijke Commissaris F. André bij het voorstel van het plan voor Aarschot op de tentoonstelling van wederopbouw in februari 1920 te Mons. Hij vervolgde: “ik ga deze afbreken, maar eerst en vooral zal er een nieuwe werkmanswijk te midden van hovingen gebouwd worden.” Het is duidelijk dat André doelde op de verwoesting van Aarschot en dat de werkliedenbuurt de Grecht is, een wijk in de stad met een twijfelachtige reputatie. Deze had wel weinig geleden onder het oorlogsgeweld, maar als stadskanker moest ze verdwijnen en plaats ruimen voor een buurt voor de betere bedienden. De Grecht is nog lang een verwaarloosd gebied gebleven, maar de tuinwijk is er gekomen.

Toen aan de bouw van de tuinwijk begonnen werd stonden er in de Elisabethlaan een zeventigtal noodwoningen. Het waren barakken van het Koning Albertfonds en waarschijnlijk afkomstige van de Belgische vluchtelingen in Nederland. De woningnood in Aarschot was en bleef lange tijd hoog. In het begin van de jaren 1930 waren deze barakken nog niet allemaal verdwenen.

Hier op de hoek van Dahliastraat met de Elisabethlaan heb je een goed zicht op verschillende aspecten van het concept tuinwijk. Als je de Dahliastraat in kijkt dan zie je dat de straat geen rechte lijn is maar een kromme. Strakke lijnen werden geschuwd. Gebogen lijnen hadden iets ontspannends in zich en hielden een verwachting in van wat er na de bocht zou komen. Daarenboven kwamen de gevels van de huizen in de bocht tot hun recht en was er het speelse beeld van de daken.

Op de Elisabethlaan was dit principe moeilijk vol te houden. Het tracé volgde immers de bestaande Grote Vest. Maar dat wordt goed gemaakt door rijhuizen te vermijden, maar gekoppelde blokken van twee, vier en maximaal zes huizen met mekaar te verbinden. Daarenboven was deze laan toen een echte groene laan beplant met hoge bomen. De verplicht in orde te houden voortuintjes deden de rest om een aangename buurt te scheppen.

Je zal wel gemerkt hebben dat de hoekhuizen een andere stijl hebben dan de overige huizen in de directe buurt. Deze huizen werden een goed decennium later gebouwd, op een moment dat art deco bepalend werd. Je merkt dit aan de vrij hoekige lijnen, de horizontale banden, de afgeronde en driehoekige uitsprong van een raam op de verdieping. Daarenboven waren er grote vensters op het gelijkvloers. Dat was niet toevallig want de huizen waren bedoeld als ‘handelszaak’ en dan was een etalage onontbeerlijk. Er zouden hier een bakkerszaak en een elektrowinkel met o.a. radio's geweest zijn. Het was niet zelden dat de huizen aan de ingang van de tuinwijk er iets anders uitzagen dan de rest, soms zelf iets ‘rijkelijker’. Ze markeerden als het ware de toegang tot de wijk.

De grond waarop de huizen gebouwd werden, was allesbehalve een interessante bouwgrond. Gedurende eeuwen waren dit natte beemden, de Gasthuisbeemden. Het grondwater stond hoog. Een kelder was dus onmogelijk. Onder de trap was er een kleine voorraadruimte, enkele treden diep. In sommige huizen kan je naast de voordeur tegen de grond het kleine raampje voor de verlichting zien.

Water in de kelder en opstijgend vocht waren geen zeldzaamheid. Het is niet toevallig dat de bewoners verwoede pogingen deden om het onderste deel van de gevel te beschermen. Latere plinten tonen een variatie aan materialen en kleuren: grauwe cement, blauwe hardsteen, een mozaïek van flagstones, ...

Jan Rymenams