Gobertange, met eikenhoutstructuur

Deze witte steen is Gobertange, een zgn. Vlaamse witte steen. Deze steen komt uit de streek ten zuiden van Tienen, in de buurt van Hoegaarden en Jodoigne, en vooral uit de Waals-Brabantse dorpen Gobertange, Mélin, Saint-Remy-Geest …

Er zijn meerdere Vlaamse witstenen om van de Franse nog niet te spreken. Grosso mode kennen we naar herkomst en courant gebruik een drietal soorten Vlaamse witsteen: Ledesteen, Brusseliaanse steen en steen van Gobertange. Voor een niet-expert is het niet mogelijk om de verschillende witstenen gemakkelijk uit mekaar te herkennen. Alleen wanneer Gobertange zijn ‘eikenhoutstructuur’ vertoont – zoals dat hier duidelijk het geval is – , zijn we nagenoeg zeker.

Om het ontstaan van de Gobertangesteen te begrijpen, moeten we zo’n 45 miljoen jaar teruggaan in de tijd (Lutetiaan, Midden Eoceen tijdperk). Onze regio lag toen in een ondiepe baai aan de zuidoostrand van de toenmalige Noordzee, rechtstreeks in het bereik van de golfslag. Het klimaat was mediterraan tot subtropisch. Op de zeebodem werd niet alleen zand afgezet maar vooral veel kalk, afkomstig van ontelbare schelpen en skeletten van dieren die destijds in de zee leefden. Dit gesteente is opgebouwd uit fossielen van zogenaamd "nannoplankton", plankton tussen twee honderdste en twee duizendste millimeter, die hun skeletjes uit calciet opbouwen. Het is een afzettingsgesteente of sedimentgesteente. Ook hier moet de zee zich eerst terugtrekken zodat de zeebodem aan de oppervlakte kom te liggen. Het klimaat, weer en eventueel de planten zorgen voor de nodige processen om een bodem en eventueel gesteenten te vormen. Doorsijpelend grondwater lost kalkdeeltjes uit het zandpakket op, geraakt oververzadigd en zet de kalk dieper in de bodem terug af. Hierdoor kleven de zandkorrels aan elkaar. Dit proces van oplossing en cementatie van de kalkpartikels herhaalt zich op een aantal diepten. Zo ontstaat er een opeenvolging van horizontale steenbanken. Soms zijn dit doorlopende steenbanken, een andere keer gaat het om verspreide schollen steen, ook ‘kattekoppen’ genoemd. Zo ontstaan er 5 tot 20 steenbanken, die echter zelden dikker zijn dan 20 cm.

Er werd een schacht gegraven die loodrecht naar beneden liep. Men groef 15 tot 20 meter diep tot ongeveer 2 meter voorbij de onderste ‘zwarte’ steenbank,makkelijk te herkennen aan zijn groenige kleur. Aan de onderkant van deze schacht werd een eerste horizontale galerij gegraven om de stenen te ontginnen. Deze galerijen waren tussen 10 en 20 meter lang. De galerij werd zwak verlicht met daglicht en had slechts een hoogte van 1,25 meter. Wanneer men op het einde van een galerij was geraakt, begon men deze aan één zijde breder te maken. De opgegraven grond werd gebruikt om de oude gang terug op te vullen. De goede stenen werden in de centrale schacht opgestapeld om ze naar boven te takelen. Boven werd de steen in een ruwe vorm gekapt om dan in de buitenlucht te drogen. Pas ontgonnen Gobertangesteen is nog vochtig en zacht. Naarmate de steen droogt wordt hij harder.

En waar komt die eikenhoutsructuur vandaan? Op de zeebodem was er heel wat leven. Men veronderstelt dat kreeftachtigen gangen groeven die dan opgevuld werden met donkerder zand. Het verschijnsel waarbij dieren voor de verstoring zorgen noemt met ‘bioturbatie’.

Jan Rymenams