De terrils Belle Vue en Bernalmont kwetsbare natuur

Terrils bestaan uit het afvalmateriaal. Wanneer de steenkolen ontgonnen werden is de kwaliteit niet gelijk en zit er er veel leisteen tussen. Dit afval wordt uit de bruikbare steenkool gewassen en gesorteerd en vervolgens afgevoerd naar naar een afvalplaats, de terril. En naarmate de exploitatie van de mijn verder en dieper gaat, groeit de afvalberg tot een serieuze hoogte.

De terrils werden geladen met kiepwagens, met een tuimelaar en glijgoten (un culbuteur et des glissières) bovenaan. Een kiepwagen (un skips) is een wagen die over het hellende spoor van de terril rijdt. De achterwielen waren verdubbeld zodat ze automatisch kantelden bovenaan de heuvel.

Tussen de afval zat nog bruikbare steenkool die gratis door de arbeiders kon gerecupereerd worden voor eigen gebruik. Na de sluiting van de mijnen werd van de terrils ook leisteen of schalies afgegraven en gebruikt bij o.a. wegverhardingen.

De ‘paire’ Belle-Vue lag zoals we eerder zagen aan de andere kant van het spoor, waar nu ‘La Marée’ (Rue Hayeneux) ligt. Een onderdoorgang onder het spoor werd gebruikt om materiaal naar de terril te brengen. De terril heeft een volume van 1.300.000 kubieke meters en is 80 m hoog. Hij werd opgebouwd tot 1968. Het volume van de terril van Bernalmont is 3 miljoen kubieke meters. De steenberg is 84 m hoog.

Je kunt zien dat de twee terrils, De Belle Vue en Bernalmont, voornamelijk werden geladen tijdens en na de laatste oorlog, als je hun huidige omvang vergelijkt met hun omvang in 1939. Bovendien overlappen ze elkaar. Deze 'jumelage' verliep niet zonder geschillen: de twee mijnen kibbelden als voddenrapers en er werd vaak een landmeter ingeschakeld om vast te stellen welke de andere overvleugelde. Het resultaat was tijdverspilling.

Het belang van terrils voor Herstal

In Herstal vormen de terrils 20 hectare “natuurlijke” ruimte, dat is 0,9 % van het gemeentelijk grondgebied. Van de 2.354 hectare gemeentegrond zijn ze de enige belangrijke groene en beboste zones die beschermd zijn tegen menselijke interventie.

De weggetjes en hun bescherming

Vroeger hadden de mensen het recht om er kolen te rapen, ‘cotch'ter’, zoals dat ook bestond op de akkers na de oogst. De mensen zijn die wegjes blijven gebruiken als wandelwegen. Die hebben geen enkel wettelijk statuut, maar een Waals decreet van 6 februari 2014 maakt het mogelijk die na dertig jaar gebruik te beschermen.

Bescherming van de terrils

Het probleem is dat de twee terrils (Belle-Vue en Bernalmont) eigendom zijn van Valimo.be. Valimo werd in 2015 opgericht om de onroerende activa van voormalige Belgische mijnen te ontwikkelen. Het bedrijf beschikt over een multidisciplinair team: ingenieurs, architecten, stedenbouwkundigen en economen. Valimo bezit 200 hectare in Charleroi en 110 hectare in Luik.

Onze terrils zijn eigenlijk heel zwak beschermd. In de ruimtelijke structuurplannen staan ze beschreven als zones van industriële economische activiteit. Het decreet van 9 mei 1985 van de Waalse Regio vertrekt van een economische waardering. Er zijn drie klassen:

Klasse A waarbij om redenen van urbanisatie, milieu, etc. deze terrils niet meer geëxploiteerd worden.

Klasse B waarbij deze terrils nog mogen geëxploiteerd worden, bv. voor de schalie.

Klasse C omvat terrils die waarschijnlijk zouden kunnen geëxploiteerd worden, maar bijkomend onderzoek vragen.

In 1995 plaatste Luik de terril van Bernalmont als centrale zone in haar Plan Communal de Développement de la Nature (P.C.D.N.) als essentieel element voor de biodiversiteit.

De bescherming van de terrils is uiterst moeilijk door het speciaal statuut van de mijnfirma’s. Deze mogen maar ontbonden worden als ze hun concessie hebben teruggegeven aan de staat. Toen de Franse revolutie bepaalde dat de ondergrond eigendom was van de staat, wilde die vermijden dat mijnconcessies opgekocht werden om speculatieve redenen, of niet verder werden uitgebaat wegens faillissement.

Vele Waalse terrils zijn nog altijd eigendom van vennootschappen in vereffening. Na de sluiting begonnen die met hun huizen en gronden te verkopen. Met dat geld werd met mondjesmaat wat mijnschade betaald en dividenden uitgekeerd aan de aandeelhouders. Vele terrils werden ook afgegraven. Wat overbleef waren de moeilijk verkoopbare mijnterreinen en terrils.

De ontwikkeling van onze terrils als natuurgebieden zou worden vergemakkelijkt als ze het statuut van openbaar eigendom zouden krijgen - zoals de terril van Espérance, die eigendom is van de gemeente Saint-Nicolas. In het sectorplan zou de terril kunnen worden overgebracht van ‘groene’ zone naar ‘natuurlijke’ zone. Dat laatste is te verdedigen omdat de terrils overwegend spontaan begroeid zijn

Jan Rymenams