De Fabrique Nationale d’Armes de Guerre en de unieke vrouwenstaking van 1966

De onderneming en fabriek FN

De wereldberoemde wapenfabriek werd in 1889 opgericht door een groep Luikse wapensmeden en industriëlen (1886-‘Fabricants d'Armes Réunis’) om 150.000 MAUSER-geweren voor de Belgische staat in te produceren. De eerste fabriek van 1886 is nog te zien achteraan de binnenkoer. Het brevet MAUSER was eigendom van de Duitse LOEWE die in 1896 50% van de aandelen overkocht o.a. van Pieper. Maar de oorlog kwamen die aandelen in handen van de Société Générale.

Vanaf het begin was de fabriek erg groot en achter de lange schermmuur van de ‘Luikse weg’ stonden verschillende gebouwen loodrecht op elkaar: wapenmagazijn, patroonmagazijn, laboratorium en kantoren. Ze werden allemaal overdekt door een sheddak, waarvan de vorm ontworpen was om de werkplaatsen de hele dag door gelijkmatig te verlichten. Binnen de omheining is de oorspronkelijke toegangspoort (1890-1891) nog steeds aanwezig.

Vandaag wordt de fabriek beheerd door de Herstal Groep, die ongeveer 1300 mensen tewerkstelt in Herstal en waarvan Wallonië de enige aandeelhouder is.

Sociale conflicten...

FN heeft vooral de sociale en menselijke geschiedenis van Herstal gevormd, waar tot in de jaren 1970 meer dan 10.000 mensen werkten en waar veel sociale strijd werd geleverd, zoals de beroemde ‘vrouwenstaking’ van 1966.

De grote ingang van de FN fabriek is getuige geweest van ontelbare sociale conflicten.

In 1928 was er de eerste grote staking die 11 weken duurt. In 1929 werkten er nog 9018 mensen. Door de mondiale crisis daalde in 1934 het aantal banen tot 2580.

De FN vervoegde op 12 juni de grote nationale staking van 1936. Die was begonnen aan de dokken in Antwerpen met als centrale eisen een 40-urenweek, algemene loonsverhoging, een minimumloon van 32 frank per dag en zes dagen betaald verlof. Op 9 juni bezetten 3.000 mijnwerkers van de Batterie in Luik de mijn daar, gevolgd door FN drie dagen later door het personeel. Het was meteen de eerste grote bedrijfsbezetting uit de Belgische sociale geschiedenis. Het aantal stakers liep op tot een half miljoen. De regering zag zich verplicht om op 17 juni voor het eerst in de geschiedenis nationaal overleg te houden met de vakbondsleidingen en de werkgevers. Het nationaal overleg kwam tot een voorstel met een loonsverhoging van 7 tot 8%, de invoering van een wettelijk minimumloon, de invoering van de 40-urenweek in de mijnen en het recht op 6 dagen betaald verlof voor alle werkenden. In een aantal sectoren werden voor het eerst paritaire comités (voor overleg tussen werkgevers en werknemers) opgezet. Op 8 juli 1936 was de wet over het betaald verlof een feit.

In 1939 stelde FN opnieuw 11.000 arbeiders te werk. In 1975 waren er nog 10.286. In 1990 was dat aantal geslonken tot 1.516. Browning International, dat jachtgeweren produceert en goed is voor 35% van het zakencijfer, verhuisde met zijn honderd werkplaatsen naar de zoning Hauts-Sarts, maar bleef in de Groep Herstal die voor 100% in handen is van het Waalse Gewest.

De defensieafdeling, de overige 65% van de omzet, heeft nog een fabriek in Portugal en twee in de USA.

Eind 2022 bleven 1300 jobs over in Herstal, waaronder 1183 met een contract van onbepaalde duur. FN wil daar nog honderd van laten afvloeien.

En de vrouwenstaking van 1966

Aan het begin van de jaren 1960 had sociale gelijkheid in theorie bij de ondertekening van het Verdrag van Rome al enkele jaren eerder bereikt moeten zijn.

In Herstal was op de moment 36,5% van de werknemers vrouw. Ze waren niet de laagstbetaalden in Europa. Hun lonen varieerden: in januari 1966 kregen vrouwelijke graveurs gemiddeld 65 frank per uur. Mannen verdienden voor hetzelfde werk 69,50 frank. De meeste vrouwen waren machinebedieners en verdienden slechts 36,75 frank.

Het werk dat ze moesten doen was niet alleen ingewikkeld omdat ze in hun eentje de leiding hadden over drie machines, maar ze moesten ook onder moeilijke omstandigheden werken: veel contact met de olie wat huidreacties veroorzaakte en waartegen ze zich probeerden te beschermen door zich te bedekken met doeken of dweilen. De arbeidsters droegen open rubberen klompen aan hun voeten, terwijl de mannen blokklompen hadden. De machines maakten een oorverdovend lawaai, wat gehoorproblemen veroorzaakte; enzovoort.

Op 16 februari 1966 begon de staking van de arbeidsters rond een eis die nog steeds actueel is: ‘Travail égal, salaire égal!’. Deze staking was één van de grootste acties uit de Belgische sociale geschiedenis: 3800 arbeidsters begonnen die dag aan een staking die 12 weken zou duren. Zonder syndicale steun, zonder overleg, zonder stakingsaanzegging. De vrouwenstaking werd massaal opgevolgd en kon vlug op veel solidariteit rekenen, zowel binnen als buiten het bedrijf. De mannelijke werknemers ondertekenden een steunpetitie. Arbeidsters van andere bedrijven begonnen aan een solidariteitsstaking. De staking van de vrouwen was voelbaar in het bedrijf: omdat ze aan het begin van het productietraject werkten, viel een groot deel van de productie stil en vele mannen werden noodgedwongen technisch werkloos.

Na 12 weken staking en na een interpellatie in het Belgische en Europese Parlement, werd er een oplossing gevonden. De vrouwen kregen een onmiddellijke loonsverhoging van 2 frank per uur toegekend. Ze hadden evenwel 5 frank gevraagd!

Gevolgen van de staking

Vanuit symbolisch oogpunt was de staking een overwinning: vrouwelijke arbeiders kregen meer respect in de arbeidswereld, konden hun stem laten horen en hun strijdlust tonen. ‘Gelijk loon voor gelijk(waardig) werk’ werd in de Belgische en Europese wetgeving opgenomen. Echter de concrete resultaten waren enigszins teleurstellend omdat de vrouwen niet de verhoging kregen die ze wilden.

Vakbondsorganisaties zagen het aantal vrouwelijke leden toenemen. Na de staking nam de CSC (Confederatie van Christelijke Vakbonden) een besluit om gelijke beloning voor mannen en vrouwen te bereiken. Pas in 2002 nam het CSC-congres resoluties aan die zeer gunstig waren voor de participatie van vrouwen in de CSC, inclusief de wens om een minimum van een derde vrouwenvertegenwoordiging te bereiken in alle organen om betrokken te raken bij en deel te nemen aan vakbondsactiviteiten.

Jan Rymenams