Sint-Hippolytuskerk

Op het eerste gezicht is de Sint-Hippolytuskerk in Kanis een gewone rooms-katholieke dorpskerk. Toch zijn er de nodige bijzonderheden over dit gebouw te vertellen. We nemen een duik in de roerige geschiedenis met de heer W.J. de Valk. Hij was organist en dirigent in de kerk en kent haar ins en outs door de jaren heen goed. We komen interessante dingen te weten over onder meer de Reformatie, het ontstaan van het kerkdorp Kanis, het vroegere dorpsleven in Kamerik, koning Willem III, salpeter en blikseminslag.

Laten we beginnen in 1517, toen Maarten Luther zijn beroemde 95 stellingen tegen de kerk publiceerde en daarmee de aanzet gaf tot de Reformatie. Veel katholieken keren zich van hun kerk af en sluiten zich aan bij de nieuw ontstane protestantse gemeenschappen. Al snel wordt het protestantisme de dominante stroming, Sterker nog: veel katholieke kerkgebouwen worden 'omgebouwd' tot protestantse godshuizen. Zo ook de kerk in Kamerik.

De katholieken zien zich gedwongen ergens anders hun geloof te belijden. De rooms-katholieke ex-onderwijzer W.J. de Valk uit Kamerik weet hoe dat toen ging. "De katholieken uit het dorp hielden hun vieringen in een zogenaamde schuilkerk in Teckop, samen met de katholieke gelovigen uit het nabijgelegen Kockengen. Dat hielden ze lang vol, tot in 1848 in Nederland officieel de godsdienstvrijheid werd ingevoerd. Toen hoefden zij zich eigenlijk niet meer te verstoppen, maar gewend als ze dat intussen waren bleven ze nog een paar jaar in Teckop. De Kockengse katholieken uit de schuilkerk besloten uiteindelijk een eigen kerkgebouw te laten bouwen. Dat voorbeeld namen de Kamerikse katholieken over."

De Valk weet te vertellen dat dat toen een rel opleverde. "De Kamerikse gelovigen hadden al het liturgisch vaatwerk en de altaarbenodigdheden uit de schuilkerk meegenomen, dus óók het deel van de mensen uit Kockengen. Koning Willem III moest zelfs ingrijpen zodat de ruzie tussen Kockengenaren en Kamerikers over hun gezamenlijke religieuze bezittingen werd gesust." Een inzameling wordt gestart om het geld voor een kerkgebouw aan de Kanis bij elkaar te krijgen. Vooral katholieke boeren uit de Kanis blijken gulle gevers.

"In 1855 wordt de Sint-Hippolytuskerk opgeleverd, genoemd naar een bisschop uit de derde eeuw die veel over het geloof en de liturgie heeft geschreven en daarbij de nadruk legde op eenheid binnen de kerken." Bij de keuze voor de 'afgelegen' locatie, buiten de Kamerikse dorpskern, speelden waarschijnlijk meerdere factoren een rol. Zo zal er geen ruimte meer geweest zijn in het 'centrum' van Kamerik voor een tweede kerk naast de, protestants geworden, voormalige katholieke kerk. En misschien speelde de weerstand in de gemeenteraad in het overwegend protestantse Kamerik mee. Maar het was vooral logisch de kerk te bouwen in de buurt van de boeren die de bouw financieel hadden gesteund.

Nu er een kerk in het landelijke gebied is, neemt de bebouwing er de jaren erna snel toe. De nieuwe bewoners zijn voornamelijk katholieken. Begin twintigste eeuw is de kerk dan ook te klein geworden voor alle kerkgangers. Het kerkbestuur kiest niet voor uitbreiding, maar voor een geheel nieuw gebouw op dezelfde plek, voor zo'n vierhonderd mensen. In 1913 gaf het kerkbestuur architect Wolte te Riele uit Deventer opdracht een nieuwe kerk met pastorie te ontwerpen. Deze architect heeft meer rooms-katholieke kerken ontworpen, onder meer die van Montfoort. Het werk werd uitgevoerd door de Gebroeders Koenders uit Enschede, met wie de architect vaker samenwerkte. Op 14 april 1914 werd de eerste steen gelegd.

Door de mobilisatie ten tijde van de Eerste Wereldoorlog kwam de bouw in al snel stil te liggen. Men had te kampen met een tekort aan arbeidskrachten en moeilijk te verkrijgen bouwmateriaal. Het was moeilijk gebleken om aan voldoende cement te komen. Daarom was gekozen voor trass. Een keuze die gevolgen bleek te hebben, vertelt De Valk. "Tijdens de vieringen kon het zomaar gebeuren dat er wolken stof neerdaalden op de hoofden van de gelovigen. Door veel vocht tegen met trass gemetselde muren ontstaat salpeter, dat witte aanslag op en in het gebouw veroorzaakt. Die aanslag is ooit voor heel veel geld verwijderd, maar alweer duidelijk zichtbaar. Het blijft woekeren. In 1915 wordt de 'nieuwe' Sint-Hippolytuskerk opgeleverd en kon de aartsbisschop van Utrecht, mgr. H. van de Wetering de kerk inwijden.

Het kerkgebouw was gebouwd in baksteen en kreeg een kruisvormige plattegrond. De bouwsom bedroeg circa 62.000 gulden, ongeveer 5.000 gulden meer dan begroot. In de kerk werd het oude kerkorgel na restauratie in 1917-1919 teruggeplaatst.

Bij de oplevering waren er nog geen gebrandschilderde ramen. De vijf grote ramen dateren van 1923 en zijn van de hand van H.L.D. Kochen uit Utrecht. Het gaat om voorstellingen van “de aanbidding van het Lam Gods”, “de herders”, “de drie koningen”, “Johannes de Doper die Christus aanwijst” en “de heidense hoofdman die zijn geloof en onwaardigheid betuigt”.De kleinere gebrandschilderde ramen dateren uit veel latere tijd: zij zijn tussen 1956 en 1962 gemaakt door Harrie Sterk, een kunstenaar uit Vleuten, die diverse heiligen afbeeldde. Hiervoor was onder meer geld ingezameld bij gelegenheid van het eeuwfeest van de parochiekerk aan de Kanis. De oorspronkelijke decoraties op de gewelven en pilaren zijn nu achter een witte pleisterlaag verdwenen.

In de jaren tachtig was er een dieptepunt: de kerk wordt getroffen door de bliksem. "De schade liep in de honderdduizenden guldens." In de eenentwintigste eeuw is de Sint-Hippolytuskerk een 'kerk die lééft', aldus Gerard Voorbij, voorzitter van het kerkbestuur. "Niet alleen zijn er de wekelijkse vieringen. We hebben ook nog, naast de kerk, de oude pastorie: nu ons multifunctioneel centrum, waar vergaderingen en andere bijeenkomsten worden gehouden. Ook de Stichting Rijn Vecht en Venen, een collectieve vereniging voor stimulering van agrarisch natuur- en landschapsbeheer, gebruikt het centrum en uiteraard worden de archieven hier bijgehouden. Ook huist hier de koorgroep Jong van Hart, die jaarlijks vier oecumenische diensten met zang houdt rond een thema."

Het kerkhof naast de kerk is sinds de opening van de algemene begraafplaats in Kamerik niet meer in gebruik. "Maar het kerkhof wordt nog steeds onderhouden door vrijwilligers. Zo hebben zij de graven opgeknapt, nieuwe muren gemetseld voor het baarhuisje en een Mariakapel gebouwd. Soms met een beetje hulp van buiten. Doodgeboren kinderen werden vroeger volgens de toenmalige geloofsopvatting anoniem begraven. In 2019 is een monumentje onthuld voor het 'stil geboren kind'. Zo is er nu voor iedereen die hiermee te maken heeft gehad een kleine plek voor rust en terugdenken."

De Hippolytuskerk staat op de gemeentelijke monumentenlijst van de gemeente Woerden. De kerk staat in 2020 en 2021 in de steigers vanwege de vernieuwing van het dak van de kerk.

routeburo