De Brielse stadswallen

DE HOOFDWACHT
De wandeling begint op de Markt, het hart van de vesting. Recht tegenover het stadhuis, aan de andere kant van de Markt, staat de Hoofdwacht. Het gebouw opgetrokken in Lodewijk XVI-stijl dateert uit 1789. De Hoofdwacht was het hoofdkwartier van de militaire wachters. Vanuit het gebouw trokken zij naar de poorten van de stad. De Hoofdwacht is ontworpen door de Brielse architect Johan van Westenhout (1754- 1823), die ook tekende voor het in dezelfde stijl verbouwde stadhuis. Van Westenhout gebruikte baksteen voor de wanden, zandsteen voor de pilasters, hardsteen voor de arcade en hout voor het timpaan. De Hoofdwacht verloor in 1922 zijn functie toen het Brielse garnizoen werd opgeheven. Het pand diende daarna als woonhuis van de Opzichters van 's Lands Forificatiën. Tussen 1965 en 1994 maakte de Koninklijke Marechaussee er gebruik van. Daarna werd het een grand café.

DE KAAIPOORT
Ga links naast de Hoofdwacht de Vischstraat in, steek de brug over, ga rechtdoor de Kaaistraat in en ga vlak voor de coupure (de opening in de stadswallen om het verkeer door te laten) linksaf. Al wandelend onderlangs de wallen zie je direct rechts een bolwerk of bastion. Aan het eind van de straat staat een poortwachterswoning, deze hoort bij de poort direct rechts daarvan: de Kaaipoort. Dit is één van de twee achttiende-eeuwse stadspoorten die de vesting nog telt. De Langepoort krijg je later tijdens deze wandelroute te zien. De andere poorten zijn gesloopt: de Waterpoort (in 1894) en de Zuidpoort (in 1900). De Waterpoort was de opvolger van de Noordpoort die al in 1619 is gesloopt. 

FORTIFICATIES
Beklim de trap rechts naast de Kaaipoort naar de stadswallen. Ben je met een rolstoel of wandelwagen, ga dan terug en bij het bolwerk de wallen op. Steek boven over naar de andere kant van de poort. In de vestinggracht of vest, zoals veel Briellenaren zeggen, zie je een puntig eilandje. Als je de twintigste-eeuwse woningen wegdenkt, zie je een verdedigingseiland. Dit onderdeel van de fortificaties heet een ravelijn. In feite is het een door water omgeven bastion, bedoeld om de wal (courtine) of een poort te verdedigen. Rond Brielle liggen vijf van deze ravelijnen. De kanonnen op de wallen moesten op hun beurt een aanval op de bastions voorkomen. 

KRUITHUIS
Vervolg het pad links over de stadswallen. Even verderop staat het kruithuisje uit 1633. Dit magazijn herinnert aan het Brielse garnizoensverleden. Het kruithuisje staat, omgeven door een kleine gracht, op een van de negen bastions die de Brielse vesting telt. Deze bastions, ook wel bolwerken genoemd, hebben soms namen die tot de verbeelding spreken. Het Bleykersbolwerk bijvoorbeeld, diende om de was te bleken. Terwijl op het Galgenbolwerk de doodvonissen werden voltrokken. Als je naar de punt van het bastion loopt en de wallen beklimt, zie je nog meer onderdelen van de fortificaties. De puntige muur in de gracht heet een beer, het obstakel erop een monnik. Het doel is duidelijk; de eventuele vijand de toegang beletten.

De bastions, ravelijnen, beren, monniken en poorten zijn ongeveer drie eeuwen oud. Tussen 1702 en 1713 ging de vesting op de schop, nadat Menno van Coehoorn en Willem Paen een ontwerp hadden gemaakt. In vergelijking met het oude vestingstelsel hebben de bastions een betere vormgeving en zijn er ravelijnen toegevoegd om een extra verdedigingslinie te creëren. De wallen zijn van aarde, zonder muren. De hele vesting is omgeven door een gracht. Om het langgerekte Brielle een perfecte stervorm te geven moest het zuidelijke gedeelte van de stad worden afgebroken. In totaal gingen 159 huizen en schuren tegen de vlakte. Hoe de vesting er tot begin achttiende eeuw uitzag zal in het vervolg van deze wandelroute duidelijk worden. 

'T VLIEGEND HERT
Vervolg de weg naar het volgende bastion. Bij dit bastion staat de molen 't Vliegend Hert. Wil je meer te weten komen over deze molen en de Brielse handel en bedrijvigheid kies dan voor de stadswandeling Handel en Wandel. Ga links de Molenstraat in en steek aan het eind van de Molenstraat de brug over, ga direct rechtsaf. Loop door tot je aan je rechterhand een volgende brug ziet. Ga over de brug rechtsaf. Het enige gebouw aan je rechterhand is een poortwachtershuis. Ernaast stond tot 1894 de Waterpoort. De geschiedenis van de Waterpoort gaat terug tot 1625, dus tot voor de modernisering van de vesting. In 1761 kwam er een nieuwe Waterpoort. De geschiedenis van de Waterpoort gaat terug tot 1625, dus tot vóór de modernisering van de vesting. In 1761 kwam er een nieuwe Waterpoort. Deze poort is, net als de Zuidpoort, gesloopt om het verkeer betere doortocht te geven. 

DE NOORDPOORT
Ga vlak naast het laatste huis op het Maarland Noordzijde, tegenover het poortwachtershuis, de Brielse wallen weer op en vervolg het pad tot het volgende bastion. Hier bevinden zich de restanten van de Noordpoort. De poort is al in 1619 afgebroken. Dit omdat de haveningang, die hier ooit was, was verzand en moest worden verlegd. De nieuwe haveningang, die Brielle begin zeventiende eeuw groef, heb je zojuist gezien. Zoals de Waterpoort aan de kop van de nieuwe haveningang stond, markeerde de Noordpoort ooit de stadstoegang bij de oude haveningang. Het witte gebouw op het bastion is een remise, een bomvrije bergplaats voor geschut. Door de Noordpoort kwamen op 1 april 1572 de meeste watergeuzen de stad in. In de bunker kun je een interactieve tentoonstelling bekijken die situatie in 1572 weergeeft. Wil je meer weten over dit belangrijke feit uit de vaderlandse geschiedenis, loop dan de stadswandeling In naam van Oranje.

DE LANGEPOORT
Vervolg het pad over de stadswallen. Aan de rechterhand passeer je nog een bolwerk. Even verderop zie je het ravelijn voor de Langepoort. Dit ravelijn heeft in drie eeuwen tijd geen veranderingen ondergaan. Wel was de houten brug vroeger een ophaalbrug. Ga aan de buitenzijde van de wallen, na de Langepoort, de trap af. De Langepoort is gebouwd in 1704 en 1705, als onderdeel van de modernisering van de Brielse vesting. In 1799 volgde een vernieuwing van de poort. De poortopening is schuin geplaatst, wat een eventuele vijand belemmert om de stad via de poort te beschieten. 

STADSMUUR
Loop door de Langepoort en sla direct rechtsaf door de Lange Poortstraat. Loop met de bocht mee en stop voor de nieuwbouw aan de Langestraat, hier stond ooit de middeleeuwse stadsmuur. Archeologisch onderzoek in 1998 bracht funderingen en steunberen aan het licht. De 60 centimeter dikke muur, die vrijwel parallel aan de Langestraat liep, is gebouwd in de eerste helft van de veertiende eeuw. Gerard van Voorne schon Brielle stadsrechten in 1330. Vijf jaar later kreeg de stad ook het recht versterkingen aan te leggen om ongewenst volk buiten de deur te houden. In 1342 was de stad geheel omgeven door een gracht. Aan de westzijde, waar je nu staat, en de zuidzijde bouwden de Briellenaren een stadsmuur. Aan de noordzijde en oostzijde was dat aanvankelijk niet nodig, omdat het water, de Maas en de twee armen van de Goote, een natuurlijke barrière vormde. De vesting was oorspronkelijk langgerekt en telde vier poorten: de Noordpoort, de Zuidpoort en in het westen de Langepoort en de Piermanspoort. Ook waren er 22 verdedigingstorens. 

Door de modernisering van de vesting in het begin van de achttiende eeuw, onder leiding van Menno van Coehoorn en Willem Paen, is er weinig bewaard gebleven van de oude Brielse verdedigingswerken. De langgerekte vesting kreeg de huidige stervorm. Van de stadsmuur resteren alleen de ondergrondse delen. 

Tip: Tijdens de opgraving in 1998 zijn leren boekbanden met stempels en metalen sluitingen gevonden. Ze dateren uit de tijd tussen 1450 en 1520 en zijn te zien in het Historisch Museum Den Briel. 

De nieuwbouw, achter de herinnering aan de stadsmuur, is eind vorige eeuw in de plaats gekomen van een schoolgebouw. Als u zich omdraait ziet u aan de overzijde van de Langestraat de sloepenloodsen van het Korps Torpedisten, dat vanaf de jaren tachtig van de negentiende eeuw in Brielle was gevestigd. De stadswandeling Duizend bommen en torpedo's leert je meer over dit korps en de militaire geschiedenis van deze vestingstad.

WELLERONDOM
Loop verder de Langestraat in. Nieuwe manieren van oorlogsvoering maakten vestingen overbodig. De Nederlandse regering hief ze dan ook op. Vanaf 1952, zeventig jaar nadat het garnizoen was vertrokken, heeft de Brielse vesting geen enkele militaire betekenis meer. De cultuurhistorische betekenis is sindsdien alleen maar toegenomen. Bovendien vormen de wallen een heerlijk wandelpark. Aan het eind komt u op het pleintje Wellerondom (met de stadspomp). Loop rechtdoor de Koopmanstraat in. Aan het eind zie je de Markt, het eindpunt van deze wandelroute.