Bouwstijl Larense architect Wouter Hamdorff

Wouter Christiaan Hamdorff werd op 12 september 1890 in Laren geboren. Na de Eerste Wereldoorlog vestigde Wouter Hamdorff zich in 1918 als zelfstandig architect in Laren.

Een eigen bouwstijl
Met de komst van de Gooise Stoomtram in 1880 werd Laren beter bereikbaar voor een groter publiek. Met de aanleg van de Oosterspoorweg in 1875 waren Bussum en Hilversum al eerder ontsloten en werden dit forenzenplaatsen. De ge-goede burgerij ontdekte ook Laren als woonplaats. In dergelijke kringen was men zeer gecharmeerd van de bouwstijl van Hamdorff en vanaf 1920 werden de opdrachten voor villa's steeds talrijker en omvangrijker. Met name aan de rand van de 'heerlijke heide' verrezen fraaie nieuwe huizen.

De bouwstijl van Hamdorff kenmerkt zich door een romantische uitstraling. In de Nederlandse landhuisbouw probeerde men de tradities van de oude en ambachtelijke landhuisbouw voort te zetten, zij het voor 'moderne' mensen met andere levensbehoeften. Deze tradities, zoals de eenvoudige bakstenen gevels, rieten daken en een rus-tig evenwicht vindt men duidelijk terug in de Gooise landhuisbouw en dan vooral in Laren. Intieme, harmonische en landelijke woningen bleken erg in trek te zijn bij het nieuwe kapitaalkrachtige koperspubliek. De oude Gooise boerderijen werden als inspiratiebron genomen voor de nieuwe ontwerpen. De boerderijen waren van het langhuistype, zonder verdieping en met een rieten zadeldak gedekt. De kappen hadden -soms door de leeftijd- een glooiend dakvlak of hellende nokken. Inspiratie werd ook opgedaan in de Engelse landhuisbouw. De daar heersende ideeën over een ambachtelijke manier van bouwen werden ook over de rest van Europa verspreid. Van groot belang voor Wouter Hamdorff was dat het te bouwen huis een eenheid vormde met de natuurlijke omgeving. Hierin volgde Hamdorff de door hem zeer bewonderde Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright. Het is belangrijk te bedenken dat de landhuizen nu veelal niet meer liggen in de omgeving waarbinnen ze werden ontworpen. Onmiskenbaar zijn in het werk van Hamdorff invloeden van de Amsterdamse School te zien. Aangenomen wordt dat Hamdorff deze kennis opdeed in de tijd dat hij voor Dudok werkte, deze was namelijk sterk door de Amsterdamse School beïnvloed. Hamdorff was geen theoreticus, hij zal zich voornamelijk aangetrokken gevoeld hebben tot verschillende aspecten van de Amsterdamse School, zoals de vrijheid van individuele expressie, de plasticiteit van de gebouwen, de vormentaal en de ambachtelijke bouwwijze.

Ontwerpfasen
Het vroegst bekende ontwerp van Hamdorff betreft een schets voor een atelierwoning in landhuisstijl voor Hein van de Velde. Het bleek dat hij nog zoekende was naar de juiste vorm en indeling: de eetkamer en keuken lagen ver uit elkaar en de eetkamer was alleen door de woonkamer te bereiken.
In de beginperiode 1915-1920 tekende Hamdorff kleine huisjes met een rieten zadeldak dat aan één zijde laag afloopt. De ontwerpen vertonen vaak details die zijn ontleend aan Gooise boerderijtjes, zoals de door wolfseinden beëindigde daken en de gepotdekselde topgevels.
In de periode 1920-1931 volgden meerdere opdrachten voor grote landhuizen. Nadat hij de omgeving uitvoerig bestudeerd had, werden er schetsen gemaakt en soms werd er dan ook nog een kleimodel vervaardigd. Een mooi voorbeeld hiervan is het model van een (kleinschalige) atelier-woning voor de schilder Anton Smeerdijk in Korten-hoef. Belangrijk voor Hamdorff was het silhouet. Het aanzien van het exterieur van het pand was van groot belang. Soms leed de functionaliteit van het gebouw er echter wel onder. De loggia bij deze atelierwoning is bijvoorbeeld dichtgemaakt vanwege de felle oostenwind op die zijde van het huis. Doordat hij nu opdrachten kreeg van zeer vermogende mensen was het bouwbudget dikwijls geen probleem. Voor een huis aan de Vliegweg in Blaricum probeerde hij twee complete ontwerpen uit. In hout werden twee 'maquettes' in schaal één op één vervaardigd in hout, die de contouren van de woning aangaven.

Rond 1930 vond er een zekere verzadiging plaats in de ontwerpen voor landhuizen, de romantische motieven werden bijna overdreven. In 1934 veranderde de stijl van Hamdorff. Hij ontwierp voor het eerst huizen met een lessenaarsdak: een dak dat slechts aan één zijde helt. Hij was de eerste architect die deze dakvorm in het Gooi toepaste. De strenge, conservatieve schoonheidscommissies hadden er dan ook moeite mee. Hij behield echter zijn voorkeur voor natuurlijke materialen en zag af van alle overbodige ornamentatie.
Na de Tweede Wereldoorlog verdween deze voorkeur voor lessenaarsdaken weer. Hamdorff maakte nu gebruik van eenvoudige zadeldaken die met pannen werden gedekt. In zijn werk ging hij in deze periode uit van een ambachtelijke materiaalverwerking, traditioneel kleurgebruik en eenvoudige vormen. Hiermee vertoonde zijn werk verwantschap met de zogenaamde 'Delftse Schoolstijl' (1930-1955).

In de vijftiger jaren bouwde Wouter Hamdorff samen met zijn zoon Jaap en met Theo Rutgers. De huizen uit deze periode zijn niet zozeer kenmerkend te noemen voor zijn oeuvre, dat tot op heden voornamelijk wordt geprezen vanwege de toepassing van de 'Gooise landhuisstijl'. In haar boek over Wouter Hamdorff deelt drs. M. Estourgie-Beijer de landhuisarchitectuur van Wou-ter Hamdorff globaal in vier perioden:
1915-1920: Kleine landhuisjes, veelal atelierwoningen, aansluitend bij het type van de
Gooise daglonershuisjes. De invloed van de Amsterdamse School is al aanwezig.
1920-1931 Grote expressionistische romantische landhuizen, sterk beïnvloed door de historische landelijke bouwtrant. De relatie met de Amsterdamse School wordt sterker.
1931 - 1940 Kenmerkend is een strakke maar krachtige vormentaal. Het lessenaarsdak is hiervan een uiting.
1940 - 1960 Een teruggrijpen naar regionale voorbeelden, in opvatting aansluitend bij de heersende bouwtraditie. Nu ook in ornamentatie een versobering.

Andere belangrijke villa's van Hamdorff bevinden zich in Loosdrecht (Veendijk 15, `De Karekiet', met botenhuis), Aerdenhout (Nachtegalenlaan 12) en Bloemendaal ('Schependuinen' aan de Brederode-laan). Het huis 'Schapenduinen' is overigens Hamdorff's grootste villa-ontwerp en dateert uit 1930. De opdrachtgever van het enorme pand was J. Bierens de Haan. De bouw van de villa, die te vergelijken is met Zeveneinde aan de Vredelaan, kostte destijds 173.000 gulden.

Behalve villa's bouwde Hamdorff ook andere objecten. Zijn watertoren aan de Rijksweg in Laren is één van de meest interessante voorbeelden van dit type utiliteitsgebouw. Ook de voormalige Openbare Bibliotheek is bijzonder vanwege het landelijke karakter van het gebouw. Aan de Kerklaan ontwierp hij daarentegen een vrij groot woonhuis annex winkel (Kerklaan 9-9a). Hamdorff ontwierp in 1953 nog een grote manege met een kapconstructie met houten spanten. Het gebouw is te vinden is aan het einde van de Paviljoensweg. Als laatste grote ontwerpopdracht werkte Hamdorff aan de stuw in de Lek bij Hagestein. Deze constructie oogt vandaag de dag nog steeds bewondering vanwege het bijzondere ontwerp.

Gesloopt en bewaard
In de loop der tijd zijn er ook objecten van de hand van Wouter Hamdorff in Laren verdwenen. Aan de Hilversumseweg stond een in 1916 gebouwde kiosk annex restaurant Klein Hamdorff. Het gebouw werd in 1929 gesloopt.
Aan de Pijlsteeg, nu de Kerklaan, bouwde Hamdorff in 1917 een gereformeerde kerk. Het kerkje was sober uit donkere baksteen opgetrokken. In de voorgevel waren boven drie halfronde deuren, drie hoge ramen aangebracht. Het zadel-dak werd aan de zijkanten door hoge ramen doorbroken. Door de kappen over deze ramen ontstond het idee van een transept. Helaas is dit kerkje gesloopt om plaats te maken voor het huidige, grotere kerkgebouw.
De schaapskooi op de heide, die werd gebouwd in 1935/1936 is eveneens gesloopt.
Op de parkeerplaats tegenover het restaurant 'Golden River' aan de Stationsweg was tot ongeveer twintig jaar geleden het busstation gelegen. Dit station bestond uit twee rijstroken, drie perrons en een gebouwtje dat in 1953 door Wouter Hamdorff werd gebouwd. Het gebouwtje bestond uit vier ruimten: het kantoor voor de chef met een loket voor de kaartverkoop; een wachtruimte; een personeelsruimte en een VVV-kantoortje. De vensters van het gebouw waren van staal.
Ondanks het verdwijnen van een aantal objecten is het oeuvre van Hamdorff relatief goed gedocumenteerd, bewaard en beschermd. Hamdorff's archief bevindt zich in het Nederlands Architectuur instituut te Rotterdam. Een groot aantal objecten van Hamdorff in Laren is de afgelopen jaren door de overheid geselecteerd voor een plaats op de rijksmonumentenlijst. De voormalige bibliotheek, villa 'Oranjestein' aan de Torenlaan, Westerheide` aan de Herdersweg, 'Zeveneinde' en het pand Herdersweg 23 zijn inmiddels geplaatst als rijksmonument. Daarnaast is een selectie van de meest representatieve en gaaf bewaarde woonhuizen van Hamdorff toegevoegd aan de gemeentelijke monumentenlijst. Gezien de interesse en waardering van de eigenaren voor hun panden en de algemene waardering voor de ontwerpkwaliteiten van Wouter Hamdorff kunnen we er van uit gaan dat zijn werken ook voor het nageslacht behouden zullen blijven.

Reacties Statistieken

| | Publiek