Synagoge Groningen

De synagoge is een in 1906 gerealiseerd joods gebouw aan de Folkingestraat 60 in de Nederlandse stad Groningen. Aan de zijde van de Nieuwstad grenst het gebouw aan het oudere Rabbinaatshuis uit 1890. Achter het gebouw liggen restanten van de vroegere Zwaantjesgang.

De synagoge is een schepping van de architect Tjeerd Kuipers in samenwerking met de architect Ytzen van der Veen. Beide architecten hadden een gereformeerde achtergrond en werkten onder andere ook samen bij de bouw van de Zuiderkerk in de Stationsstraat te Groningen. De architecten ontwierpen een gebouw dat veel weg heeft van een kruisbasiliek of basilica, bestaande uit een transept, een apsis, een middenschip en twee zijschepen. De opbouw met zijschepen werd gekozen om bouwtechnische redenen; deze moeten het houten tongewelf van de synagoge ondersteunen. In de Groninger archieven bevindt zich een plattegrond van de synagoge van Van der Veen.

Het gebouw wordt gekenmerkt door haar neo-moorse stijl, met veel oosters aandoende hoefijzer- en sleutelgatbogen in de ramen en galerijen. Het is het laatste en meest uitbundige voorbeeld van deze stijl in Nederland. De oriëntaalse stijl ontleende Kuipers aan de synagoges van Berlijn en Dresden, die hij tijdens een studiereis bezocht.

Voor veel buitenstaanders is de synagoge een wat apart gebouw: Waar het gebouw van binnen stijlkenmerken van een kerk lijkt te hebben, wordt de buitenzijde met de twee ronde koepeltorens soms wel vergeleken met een moskee.

In 1942 werd het gebouw door de bezetters gesloten en vervolgens gebruikt als opslag- en verzamelplaats voor radio's, koper en tin. De kostbare thorarollen en liturgische voorwerpen werden verborgen in de kluis van een bankgebouw in Groningen.

Slechts ongeveer tweehonderd van de 2800 Groningse joden overleefden de oorlog. De joodse gemeente zag zich daarop in verband met de hoge stookkosten en het onderhoud genoodzaakt het gebouw in 1952 te verkopen en te verhuizen naar een nieuw pand aan de Folkingedwarsstraat.

De nieuwe eigenaar was J.H. Brink van de chemische wasserij en ververij Astra ('ster'). Brink liet de apsis slopen en vervangen door een volière, waarvan de vogels een alarmfunctie hadden bij giftige dampen, die net als de waterdampen een verwoestend effect hadden op de muren en het interieur. Ook werden voor de wasserij leidingen door de muur getrokken en werd een ventilator geplaatst in het ronde venster boven de ingang voor het verdrijven van de dampen. De bovenverdieping werd geschikt gemaakt als ruimte voor de bijeenkomsten van het Apostolisch Genootschap, waarbij de eigenaar was aangesloten. Daartoe werden aan voor- en achterzijde nieuwe vloeren gelegd tussen de beide galerijen. De zijgalerijen werden aan binnenzijde dichtgemetseld omdat de Apostolische gemeente tijdens de diensten geen zicht wilde hebben op de wasserij. Voor de daardoor verdwenen lichtinval in de wasserij werden daarop ramen gemaakt in het tongewelf.

Nadat Astra in 1973 failliet ging en de Apostolische gemeenschap een ander onderkomen had gevonden, kwam het gebouw leeg te staan en verpauperde in de loop der tijd steeds verder. Het glas-in-loodraam aan de voorzijde werd ingegooid en er werden honden uitgelaten in het gebouw. In het dak waren naar verluidt gaten ontstaan van de naaldhakken van prostituees die hier vanuit het vroegere Rabinaatshuis (toen een sexclub) uit het zicht gingen zonnebaden.[3] De gemeente Groningen had plannen om de hele buurt inclusief synagoge te slopen en te vervangen door nieuwbouw. In 1975 richtten bezorgde burgers onder leiding van Lenny Wolgen Salomons een stichting op om het gebouw te behouden. Zij kregen steun van PPR-gedeputeerde Halbe Kuipers en PvdA-statenlid Joop Olman. PvdA-wethouder Jacques Wallage, die de zoon was van de leider van de joodse gemeente in Groningen, was destijds juist voor sloop omdat er volgens hem alleen de gevolgen van de oorlog mee werden herdacht en niet de oorzaken. In een onbewaakt ogenblik zei hij zelfs te twijfelen of twee joodse monumenten (naast het joods monument van Wazkowsky) misschien wat te veel van het goede was. Tijdens zijn latere burgemeesterschap in de jaren 1990 betreurde Wallage overigens zijn socialistische visie van destijds.[4] Uiteindelijk besloot de Groningse gemeenteraad met een nipte meerderheid van 1 stem eind 1976 toch om het gebouw aan te kopen en te restaureren. In 1977 zette CRM-minister Harry van Doorn het gebouw op de monumentenlijst. Nadat de twijfelende joodse gemeenschap was overgehaald om toch weer terug te keren en de gemeente van het CRM geld toegezegd had gekregen, kon de restauratie in 1979 beginnen.[5]

Bij deze restauratie onder leiding van architecten Fred Dubbeling (exterieur) en Piet Cohen (interieur) werden alle ingrepen van Astra weer ongedaan gemaakt en werd de absis weer herbouwd. In 1981 werd de synagoge heringewijd door rabbijn Jacobs. Sindsdien wordt de synagoge gebruikt als 'sjoel' door de joodse gemeente Groningen en als culturele ruimte voor concerten, exposities, rondleidingen en educatie door de Stichting Folkingestraat Synagoge.

In 2008 werd de Stichting Oude Groninger Kerken eigenaar van het gebouw. Tussen 2011 en 2012 werd de synagoge opnieuw gerestaureerd.

Comentarios Estadísticas

| | Pública