Sint-Niklaas

Parochiekerk Sint-Niklaas Tussen Appelmarkt (noordzijde), Sint-Niklaasplein (zuidzijde) en Kaatsspelplaats (westzijde). Dominerende W.toren; aanleunende huizen in oksels met zijbeuken (Sint-Niklaasplein, zonder nummer en Appelmarkt, nummer 1). Deels ingebouwde N.zijbeukgevel door achterpanden van huizen op zuidzijde van Ooststraat. Eertijds, omringend kerkhof omgeven door de Cortegracht of Kerkegracht ten oosten en ten noorden. Oudste vermelding van 1120. Tot de Franse Revolutie bediend door monniken van de Sint-Niklaasabdij. Huidige plattegrond: W.geveltoren uit XIII met bovenste geleding uit begin XIV (kleiner baksteenformaat), driebeukig schip van vijf traveeën onmiddellijk gebouwd na sloping in 1494 van het oorspronkelijk transept (eind XV), middenkoor circa 1775 naar het oosten toe verlengd, en twee zijkoren van twee rechte traveeën respectievelijk met vijfzijdige en vlakke O.sluiting, Z.sacristie en N.bergplaats naar ontwerp van architect G. Hoste (Tielt) van 1888 (?). In 1841, nieuwe torenspits echter opnieuw afgebroken circa 1866. Verbeteringswerken in 1960, herstelling oorlogssehade, gewelven en daken in 1960-1962 1963-1965, onder leiding van architect L. Allaert (Kortrijk). Herstellingswerken aan toren in 1891-1892 onder leiding van architect J. Vinck (Veurne); in 1975 en volgende onder leiding van architect G. Verschave (Brugge). Baksteenbouw; gebruik van ijzerzandsteen voor onderbouw van Z.zijbeukgevel; kalksteen voor lagen afgewisseld met baksteen in N.zijbeukgevel en Z. transeptgevel, voor grootste gedeelte van Z.zijbeukgevel en voor bovengedeelte van W.portaal; Doornikse steen voor onderbouw van laatst genoemde Afdekking door middel van zadeldaken (leien). Opengewerkte achtzijdige lantaarntoren op de kruising. Zware W.toren: geveltoren naar het typisch schema van de kuststreek cf. Damme, Lissewege. Rechthoekig grondplan. Vier geledingen gemarkeerd door kordons. Hoeksteunberen met versnijdingen; op Z.W.hoek vervangen door vierkante traptoren met achtzijdige bovenbouw en bakstenen spitsbekroning versierd met vierlobben. Verweerd en door grondophoping dieper komen te liggen W.portaal (midden XIII) onder bakstenen overhuiving (zadeldak). Rechthoekige ingang onder zware bovendorpel gedragen door middenpijler en twee zijpilasters, alle van Doornikse steen. Omschrijvende spitsboognis met uitgewerkte archivolten van kalksteen op driekwartzuiltjes met knoppenkapiteel van Doornikse steen; booggeledingen met voorstelling van de vierentwintig Ouderlingen van de Apocalyps, onder uitkragende waterlijst met loofwerk; rest van baldakijn in het boogveld. Erboven, verweerd overblijfsel van drie beelden: "Christus bij het Laatste Oordeel" tussen knielende Onze-Lieve-Vrouw en Sint-Jan. Overige torengeledingen respectievelijk met blinde oculi waartussen rondboognis op W.zijde (tweede geleding); oculi, spitsboogvormige nissen en galmgaten (derde en vierde geleding). Borstwering met spitsboognissen en veelkantige hoektorentjes. Zijbeuken. W.tuitgevels met aanleunende huizen (twee bouwlagen). Noord- en zuidgevel geritmeerd door middel van steunberen met versnijdingen en verlicht door middel van spitsboogvensters (vierlichten) met visblaasmotief in kwartholle omlijsting op afzaat. N.- en Z.portaal in meest W.travee; twee gekoppelde rondboogdeuren ingeschreven in spitsboogomlijsting met uitgewerkte archivolten, druiplijst, en spitsboognis met Heilig Hartbeeld in het boogveld. Ten oosten van Z.portaal, kleine zonnewijzer boven eerste versnijding van steunbeer. Transeptpuntgevels met aandak, schouderstukken en analoog spitsboogvenster. Vijfzijdige koorsluiting gestut door middel van steunberen met drie versnijdingen, verlicht door middel van soortgelijke spitsboogvensters (tweelichten); twee flankerende puntgevels van zijkoren met aandak, schouderstukken, grote spitsboognis, en haaks aanleunende Z.sacristie en N. bergruimte. Oorspronkelijk overwelfde torenonderbouw cf. bewaarde consoles en gewelfaanzetten; kalkstenen muurpartijen in W.- en voornamelijk N.muur met bewaarde spitsboognissen, verwijzend naar oudste torenonderbouw oorspronkelijk van kalksteen en later ingebouwd in bakstenen geheel. Hallekerk met witbepleisterd (1969-1970) interieur; volledig aangepast in 1780. Spitsboogvormige bakstenen scheibogen op natuurstenen zuilen met achtzijdige sokkel en kapiteel; kruisingspijlers met halfronde zuilen van baksteen; vrijstaande koorzuilen met knoppenkapiteel. Houten tongewelven tussen gordelbogen en met aflijnende kroonlijst; vijfdelig houten kruisribgewelf boven het hoofdkoor. In Z.muur van Z. zijkoor, rondboognis in bakstenen rechthoekige omlijsting van gecanneleerde pilasters onder kroonlijst; jaartallen 1637-1935; bevat houten calvarie circa 1640 geschonken door de norbertijn Jacobus Clou aan de door hem opgerichte Sodaliteit van de Gekruisigde Zaligmaker cf. Boetprocessie. Mobilair: In hoofdkoor: geschilderd drieluik toegeschreven aan Jan Van Amstel, ook aan Barend van Orley, van 1534 met voorstelling van "Kruisdood van Christus" op middenpaneel, zijluiken met links "Bezoek van de koningin van Saba" en rechts "Vinding van het ware kruis door Heilige Helena"; drieluik gesloten, links, Heilige Jacobus de Meerdere, rechts, "Keizer Konstantijn met boetvaardige zondaar". In N.zijbeuk: "Marteldood Heilige Sebastiaan" (paneel) van Vigor Bouquet, uit midden XVII. In Z.zijbeuk: "Aanbidding der Wijzen en twee geknielde religieuzen" (doek), uit XVII; "Genezing van verlamden" (doek), uit eind XVII. Tegen kruisingspijler: geschilderde "Calvarie" (paneel), uit XVI(?). Barokke zijaltaren; in zijkoor, 1741 gedateerd. Renaissance lambrizering (eik) in zijbeuken, uit XVIIA; neorenaissance lambrizering in zijkoor en koorgestoelte gekopieerd op XVII A-lambrizering van zijbeuken. Koorlezenaar (eik) uit XVII. Klok zogenaamd " 't Bomtje" gegoten in 1379; enig overblijfsel van de tijdens de Franse Revolutie geroofde beiaard.

Onroerend Erfgoed Vlaanderen