Bareldonkkapel

Ook genaamd kapel van Onze-Lieve-Vrouw van 7 Weeën. Beschermd bij KB van 25.07.1942. Schuin ingeplant bovenop de zuidwestelijke flank van de zandheuvel gekend als de Kapelleberg. Voor de kapel ligt een weide met oplopende gekasseide toegangsweg en een recht pad afgeboord door jonge bomen dat vanaf de kapel leidt naar de woning van de proost van de Bareldonkkapel, gelegen aan de overzijde van de Donklaan (Uitbergen, Donklaan nr. 121). Ten noordoosten, naast de kapel ligt de bijhorende ommegang en Calvarieberg opgericht in 1935 in het beboste deel van de heuvel.
Devotiekapel voorheen toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw-ter-Groender-Straete, vermoedelijk verwijzend naar de ligging aan de "Groene straat", die Berlare via Bareldonk verbond met Overmere en waarop de huidige Donklaan langsheen het Donkmeer teruggaat. Over de ontstaansgeschiedenis van de kapel is nog weinig met zekerheid bekend. De kapel lag binnen de heerlijkheid Bareldonk en zou minstens opklimmen tot begin 14de eeuw. In 1959 werden namelijk bij vloerwerken in het koor oude vloertegels gevonden in gebakken en geglazuurd aardewerk met typische Vlaamse motieven die zouden dateren van omstreeks 1300-1310. De grafkuilen met menselijke skeletresten die bij dezelfde werken onder het koor werden aangetroffen, droegen bij tot de hypothese dat de aanvankelijke kapel mogelijk werd opgericht door plaatselijke heren, die de heerlijkheid van Bareldonk in hun bezit hadden.
De oudst gekende heer van Bareldonk, Daneel van Berlaere vindt men al vermeld in de 13de eeuw (zie ook Oude dreef nr. 3). In de 15de eeuw ging Bareldonk over in handen van de familie de Mortagne. De mogelijke vergroting of heropbouw van de kapel in de 15de eeuw, zoals aangehaald in de literaire bronnen, werd nog niet door archivalische bronnen bevestigd. In de 16de eeuw vermeldde Antoon de Mortagne, heer van Bareldonk, dat de kapel door zijn voorouders werd gesticht. In 1585 werd er melding gemaakt van vernielingen tijdens de godsdiensttroebelen. Na restauratie werd de kapel door Mgr. Triest, bisschop van Gent, in 1639 heringewijd. In 1652 werd de kapel toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van 7 Weeën en werd een ommegang opgericht met houten kapelletjes, opgehangen aan de muren van de kapel.
Tussen 1771 en 1774, toen de heerlijkheid van Berlare en het kleinere Bareldonk (deels) in handen waren van de familie vanden Meersche, werd de kapel verbouwd in rococostijl. Mogelijk gebeurde dit in opdracht van Emmanuel-Augustijn vanden Meersche. De voorgevel werd aangepast, vensteropeningen gewijzigd, een nieuw klokkentorentje werd geplaatst, het interieur kreeg een stucplafond en tegen de zuidkant van het koor werd een kleine sacristie aangebouwd. In bewaarde rekeningen is er melding van betalingen in 1773 en in 1774 voor werken aan de sacristie en kapel. Er was onder meer een levering van 300 kerkplaveien, verbouwingen aan de voorgevel en de vensters, de levering van een koperen haan met een bol, de plaatsing van een nieuw altaar, de levering van een nieuwe klok door Jan Baptist Wierinck. Altaar gewijd in 1774 door Monseigneur Van Eersel, de bisschop van Gent. In 1887 werd Bareldonk erkend als proosdij, deels gelegen op Berlare en deels op Uitbergen en met de Bareldonkkapel als bidplaats, afhangend van de Sint-Martinuskerk te Berlare.
Eind 19de eeuw werd de kapel binnenin in neogotische stijl aangepast onder meer door beschildering, nieuw meubilair, plaatsing van neogotische glasramen. Ingrijpende aanpassingswerken aan het interieur vonden plaats in 1954-1956 en de jaren nadien, voornamelijk door kapelaan De Wolf, waarbij onder andere de 19de-eeuwse neogotische muurschilderingen verdwenen. Nagenoeg het volledige meubilair van de kapel werd aangepast of vernieuwd. Nieuwe decoratie aangebracht in een pseudo-rococostijl. Van het oude meubilair verdween de preekstoel, de biechtstoel en de communiebank. Het klokkentorentje werd in die tijd ook herbouwd naar het voorbeeld van het oude torentje. In 1959 werd de sacristie uitgebreid met een voorportaal en in 1960 werden in het koor twee nieuwe ramen geplaatst. Het exterieur van de kapel werd in 2003 gerestaureerd. Bij de laatste interieurrestauratie (2007) werd het interieur sterk versoberd door de verwijdering van voornamelijk toegevoegd lijstwerk en decoratieve elementen uit de aankleding van de jaren 1950.
Thans lichtgeel gekaleide kapel op gepikte plint, opgetrokken van kalkzandsteen met verwerking van arduin voor de omlijstingen van de muuropeningen en de afwerking van de geveltop. Eénbeukige kapel van drie traveeën onder zadeldak (leien); koor van één travee met driezijdige koorsluiting. Achthoekige houten dakruiter voor het koor, met spits voorzien van ijzeren kruis en vergulde weerhaan.
Uitzicht van de huidige voorgevel daterend van 1774, zoals aangegeven in de jaartalstenen onder de geveltop. Voorgevel met in- en uitgezwenkte top op voluten, afgewerkt in arduin, en bekronend gebogen fronton voorzien van ijzeren kruis. Spiegelboogvormige, brede deuropening gevat in een hardstenen geprofileerde omlijsting op neuten met rocailles in de zwikken en als sluitsteen, onder gebogen waterlijst; nieuwe vleugeldeur met bovenlicht. Erboven een steekboogvenster met metalen roedeverdeling en glas-in-lood, gevat in een arduinen omlijsting met waterlijst. Rond radvenster in de geveltop. In de zijgevels drie met arduin omlijste steekboogvensters met glas-in-loodramen; aflijnende houten kroonlijst. In de noordelijke zijgevel bevindt zich een getoogde zijdeur in een zandstenen omlijsting op neuten en met waterlijstje. Het koor is smaller en lager dan het schip en voorzien van twee steekboogvensters met een hardstenen omlijsting en glas-in-loodramen. Tegen de blinde koorsluiting hangt een calvariekruis onder een houten luifel, het Christusbeeld is verwijderd. Tegen de zuidelijke zijgevel van schip en koor aangebouwde sacristie. Oorspronkelijk deel van twee traveeën met getralied rechthoekig venster onder half schilddak. Toegevoegde travee met omlijste deur, onder lager half schilddakje.
Het interieur van de kapel is bepleisterd en witgeschilderd. De vloer van het schip is bekleed met vierkante tegels in blauwe hardsteen en kalksteen, die in een geometrisch patroon gelegd zijn. De vloer in het koor bestaat uit witte en zwarte marmer tegels. Travee-indeling geritmeerd door pilasters met lijstkapiteel en rocaille ornament, op bij de laatste restauratie toegevoegde hoge hardstenen plint. Beuk met gebogen overwelving geleed door gordelbogen met florale stucwerkmotieven, en met kruisribben eveneens versierd met florale motieven. Koor onder kruisribgewelven. Ronde scheiboog tussen het schip en het koor. In het koor is nog een credentienis bewaard met gotische spitsboogvorm. Houten doksaal uit de 18de eeuw met fraaie leuning en rustend op twee ronde houten kolommen, aan de westzijde. Glasramen in het koor met monogrammen vervaardigd door J. Van Geffen, gedateerd 1960. Glasramen in het schip met geometrische patronen en de opschriften: "Dono dedit Sidonia De Smet 1897", "Dono dedit Julia Moerenhout", "Dono dedit Mathilda vander Cruyssen 1897", "dono dedit Aemilius Stockman prep. 1896". Glasraam boven het doksaal van 1963.
Mobilair. Schilderij met de voorstelling van de Boodschap aan Maria in het altaarstuk met het wapenschild van de schenker en het monogram van de schilder: A.B.S.Q, uit de 18de eeuw. Beeldhouwwerk. Gepolychromeerde houten beelden van Sint-Antonius, Sint-Rochus, Sint-Jan en Sint-Eligius. Gekleed houten beeld van Onze-Lieve-Vrouw met Kind, vermoedelijk uit de 18de eeuw. Oorspronkelijk gepolychromeerde plaasteren kruiswegtaferelen in reliëf, in de jaren 1950 witgeschilderd en voorzien van nieuwe lijsten. Meubilair. Hoofdaltaar: houten portiekaltaar in Lodewijk XV-stijl van omstreeks 1774 met bovenaan voorstelling van de Heilige Geest in de gedaante van een duif tussen twee engeltjes met een zon en maan. Altaartafel met centraal een Mariamonogram in bas-reliëf; houten altaar voorheen met marmerschildering, herhaaldelijk overschilderd. Biechtstoel uit de 18de eeuw, voorzien van sculpturale elementen met engelfiguren en maskers in renaissancestijl afkomstig van de oude preekstoel.

Stichting Open Kerken