Kalmthoutse Heide

De zanderige heidegronden van de Kempen werden eeuwenlang ongeschikt bevonden voor akkerbouw. Hooguit graasden er wat schapen of werd er turf gestoken. Maar in de 18de eeuw won in West-Europa het idee veld dat zulke gronden net zo goed ontgonnen konden worden. “Het idee kwam uit de koker van verlichte denkers die de fysiocraten genoemd werden”, vertelt De Keyzer. “Zij geloofden in de maakbaarheid van de bodem en het landschap. Het moest efficiënter, intensiever, wetenschappelijker.” Dat gebeurde tegen de achtergrond van een verdrievoudiging van de bevolking in de tweede helft van de 18de eeuw. Die monden moesten gevoed worden.

Dus werd de weerbarstige Kempense grond onder handen genomen en de natte heide gedraineerd. “Een maf idee”, oordeelt De Keyzer. “Dat je zoiets doet in de kustpolders met hun vruchtbare kleigrond, tot daar aan toe. Maar al die moeite voor schrale zandgrond?”

Om de grootse plannen te realiseren, moesten de fysiocraten de percelen in handen krijgen die in gemeenschappelijk bezit waren van kleine boeren. Met een edict – zeg maar een wet – uit 1772 liet keizerin Maria Theresia van Oostenrijk de percelen onteigenen. Kapitaalkrachtige investeerders uit Antwerpen, zoals bankier Charles De Proli of de adellijke familie Salm-Salm uit Hoogstraten, kochten massaal stukken heide op en probeerden die te ontginnen. “Maar een succes was dat niet”, zegt Verlinden. “De Proli ging failliet. De Salm-Salms lieten het project varen.”

Ook de staat liet zich niet onbetuigd. Zo liet de overheid begin 19de eeuw de befaamde kolonies aanleggen op natte gronden in onder andere Wortel en Merksplas. “Ook die werden een financieel fiasco”, zegt Verlinden.

Mediahuis België