Ingelmunster

Landbouw-, woon-, en industriegemeente van 10.694 inwoners en 1.615 ha (1996).

Ligging in Zandlemig Vlaanderen. Vlak reliëf (kerkdorpel op 17,64 m); hoogste punt in het uiterste Z. op het gehucht "Hogen Doorn" (38 m) met de z.g. Doornmolen. Vruchtbare grond, van W. naar O. doorsneden door de Mandel, voorts door een aantal beken o.m. de Deve (grens met Meulebeke), de Lokke- (grens met Izegem), de Lendelede- en de Oudebeek (grens met Hulste). In het N.W. echter zandige grond, alwaar blijkens kaartmateriaal tot in XIX vrij groot bosareaal, dit in aansluiting bij de bos- en veldgebieden van Ardooie. Natuurreservaat "Mandelhoek" tussen kanaal en Mandel.

Eerste vermelding als "Ingelmoenstre" in 1099, wat etymologisch verklaarbaar is als Engels klooster (Anglomonasterium) of klooster op de hoek (het Germaanse angel) van de heerlijkheid. Engelse missionarissen zouden in VII A dit gebied met oorspronkelijke naam "Hulsthout", gekerstend hebben, mogelijk op vraag van de H. Amandus, de latere patroonheilige van Ingelmunster. Ingelmunster behoort achtereenvolgens tot het bisdom Doornik (tot 1801), Gent (tot 1834) en Brugge.

In 1165 wordt het patronaatsrecht van de kerk door de bisschop van Doornik aan het kapittel van Harelbeke geschonken.

Robrecht de Fries, graaf van Vlaanderen in 1071-1093, bouwt het kasteel op de ruïnes van het Engels (?) klooster uit VII dat in 882 geplunderd en in brand gestoken werd door de Noormannen. Het kasteel, gelegen op de strategische kruising van de Mandel en de (krijgs)weg Kortrijk-Brugge wordt daarom ook wel de "Sleutel van Vlaanderen" genoemd. Zo speelt Ingelmunster in 1297 een belangrijke rol in de strijd tussen de graaf van Vlaanderen en de Franse koning Philips de Schone; l.g. beloofde de Brugse schepenen in het kasteel de relikwie van het H.Bloed te sparen. Het kasteel en de omringende heerlijkheden zijn achtereenvolgens eigendom van de familie van Rodhes (XIII); de huizen van Gistel (XIV) en van Bourgondië (XV); vanaf 1583 van de Saksische familie de Plotho die in 1643 de baronstitel verwerft. In 1825 erft de Franse graaf de Montblanc kasteel en gronden. In 1986 gaat het kasteel over in handen van de plaatselijke brouwerij Van Honsebrouck.

De belangrijke heerlijkheid Ingelmunster - ca. 1680 honderdtachtig achterlenen o.m. te Oostrozebeke, Wielsbeke, Waregem en Sint-Eloois-Vijve - beschikte over de lagere, middele en hogere rechtsmacht cf. het galgenveld in het Landboek van 1736. Administratief maakte Ingelmunster deel uit van de kasselrij Kortrijk.

Ca. 1452 wordt het dorp platgebrand als opstandige Gentenaren het kasteel tevergeefs aanvallen. In XVI en XVII heeft Ingelmunster sterk te lijden onder de politieke en religieus-politieke conflicten, die noch het dorp, noch het kasteel sparen. In 1580 bij de z.g. "Slag van Ingelmunster. (cf. wandtapijt van 1877-1878 in het gemeentehuis) in de omgeving van de Weststraat staan de Spaanse troepen en die van Willem van Oranje tegenover elkaar.

Ingelmunster dankt zijn naam van Brigandsgemeente aan de z.g. .Brigandszondag., de boerenopstand van oktober 1798 tegen de algemene conscriptiewet onder de Franse bezetting.

Tijdens de beide wereldoorlogen fungeert Ingelmunster als een belangrijk spoorwegknooppunt en lokaal bevoorradingscentrum voor de Duitse bezetter. W.O.

I. Vestiging van het hoofdkwartier van de z.g. Noordelijke legers in het kasteel; aanleg van twee vliegpleinen (cf. restant aan de Meulebekestraat nr. 112); beperkte oorlogsschade tijdens. W.O. II. Grotere schade door het Duitse bombardement van mei 1940.

O.m. uit het Landboek van 1736 blijkt een grote verwevenheid tussen het omwald kasteel (cf. Kortrijkstraat) en het dorpscentrum. Ten O. van kerk en kasteel - op de plaats van het huidige gemeentehuis - bevond zich tot begin van de jaren 1980 de z.g. "Kasteelhoeve" met woonhuis, grote schuur van ca. 1755 en duiventoren van 1634, en tot 1940 de z.g. "Kasteelmolen" (cf. Oostrozebekestraat). Voorts zijn op de kaart van het Landboek .den heirwegh van Brugghe. (cf. Bruggestraat) en de huidige Gravinne- en een deel van de Oostrozebekestraat afgebeeld, met een tamelijk geconcentreerde bebouwing. Op de nauwe band tussen kerk en kasteelheren wijst de z.g. "Baronie", een aparte kapel van de St.-Amanduskerk waar de heren mis hoorden.

Twee dreven verbonden in L-vorm belangrijke eigendommen zoals het z.g. "Ingelmunsterbos" in het N. en de z.g. "Ermitage" in het W. van de gemeente met het kasteelpark. De "Ermitage", een XVIII-kluizenaarsoord, werd in XIX omgevormd tot boswachterswoning. Het bos werd volledig gekapt in XIX en XX A, de boswachterswoning werd ca. 1960 afgebroken. De beuken in de Beukendreef (op een figuratieve kaart van 1664 "Ermitage-dreve") werden ca. 1910 gekapt en vervangen door populieren, in 1986 door linden (cf. Stationsstraat). Het wapenschild met centrale hertenkop, lelies en moriaantjes, soms gehouden door twee leeuwen, van de familie de Plotho later overgenomen door de familie de Montblanc vindt men o.m. terug op het kasteel, in de kerk, de grafkapel enz.

Verdere evolutie bepaald door de ontwikkeling van het wegennet. In 1752 wordt Ingelmunster van Z. naar N. doorsneden door de nieuwe steenweg Kortrijk-Brugge (cf. Kortrijkstraat/ Stationsplein/ Stationsstraat/ Bruggestraat); die parallel loopt met de nog deels bewaarde oude, kronkelende baan (cf. Heirweg Zuid en Noord). Doortrekking van de .Warandestraat. als O.-uitvalsweg tot Oostrozebeke ca. 1849 (cf. Oostrozebekestraat). In 1970-1997 werd de Ringlaan in meerdere fases aangelegd.

De spoorlijn Brugge-Kortrijk - met station te Ingelmunster t.g.v. verwoede inspanningen van het gemeentebestuur en de kasteelheer - wordt in 1846-1847 aangelegd door de Engelse "Société anonyme des Chemins de Fer de la Flandre Occidentale". In de omgeving van het station ontstaat in XIX c de wijk "Kapelle. (cf. Stationsplein, Izegemstraat). Treinverbinding Ingelmunster-Tielt in 1854 (tot 1944) en Ingelmunster-Anzegem in 1866 (tot 1973).

Het kanaal Roeselare-Leie dat Ingelmunster van W. naar O. doorsnijdt, werd in 1863-1872 met een brede bocht omheen het kasteelpark aangelegd. Deze werd weggewerkt bij de verbredingen in 1956-1960 en 1973-1974, wat wijst op de tanende macht van de kasteelheren. De vrij recente watergebonden industrie beperkt zich tot enkele veevoeder- en betonbedrijven. Naar verluidt werd een vroegere industrialisering tegengehouden omdat de baron weigerde gronden te verkopen. Anderzijds richtte de kasteelheer in 1856 zelf een tapijtenmanufactuur op tgov. de kasteelpoort (cf. Stationsstraat).

In XIX vestigen een aantal weverijen zich aan de uitvalswegen. Het restauratiebedrijf Vandekerckhove, nu N.V. Monument aan de Oostrozebekestraat, werd in 1885 gesticht.

De nijverheid blijft vnl. landbouwgebonden. Zo telde Ingelmunster ca. 1875 een elftal molens, vnl. gecombineerde windkoren- en windoliemolens. De erg hoge romp van de z.g. "Doornmolen" (cf. Heirweg Zuid) domineert nog steeds het omliggende landschap. De romp van de z.g. "Zandbergmolen" (cf. Bruggestraat) werd ca. 1930 afgeknot en tot woning omgebouwd. Ca. 1900 telde het centrum van Ingelmunster vier brouwerijen en één cichoreibranderij. Vlasbewerking was vooral in de Z.O.-hoek, in de nabijheid van de Mandel, prominent aanwezig. In de jaren 1920 werd het Mandelroten verlaten voor 'blauwroten' en warmwaterroterijen. L.g. werden nog in de jaren 1950 opgetrokken, één is nog in werking (cf. Oostrozebekestraat). Aanleg van industriezones aan de Brugge- en Meulebekestraat in de jaren 1950-1960.

Dorpskom gevormd door de Brugge-, Gravinne- en Weststraat, sinds XIX d/ XX a uitwaaierend aan de Izegem-, Kortrijk-, Meulebeke- en Oostrozebekestraat.

Kasteel met kasteelpark in het dorpscentrum, ten N. van het kanaal. De huidige Markt is pas gecreëerd in 1970 bij de afbraak van de twee huizenrijen (n // kerk) aan de Kerkstraat; in 1982-1984, bouw van een nieuw gemeentehuis n.o.v. ingenieur-architect L. Morlion (Ingelmunster) ten O. van de kerk. De gemeenteraadszittingen vonden tot 1898 plaats in de herberg "De Arend" aan de Bruggestraat, van 1898 tot 1910 in het café "Het Damberd" aan de Gravinnestraat, en vanaf 1910 tot 1984 in het als gemeentehuis ingerichte .huis Van Ooteghem-Catulle. aan de Bruggestraat. Kerkhof rond de kerk behouden tot 1887. Vanaf 1859 aanleg van nieuwe begraafplaats aan de Schoolstraat op initiatief van de familie de Montblanc. Bouw van een monumentale grafkapel door deze adellijke familie in 1865 (cf. Schoolstraat).

Sociale woningbouw aan de Bollewerp-, Hinnebilk-, Meulebeke- en Oostrozebekestraat, vanaf 1923 gebouwd door de Coöperatieve Vennootschap "De Mandelbeek", gesticht in 1922. Ook sociale woningbouw uit de jaren 1950 in de z.g. Sint-Amandswijk, uit de jaren 1960-1970 o.m. in de z.g. Westwijk (cf. Weststraat). Villabouw uit XX B in een aantal nieuwe wijken vnl. ten W. van de steenweg.

In de jaren 1950 en 1960, stichting van twee nieuwe parochies. De O.-L.-Vrouwparochie (1959), voor Ingelmunster ten Z. van het kanaal (wijk .Kapelle.), in 1955-1956 door werken aan het kanaal tijdelijk geïsoleerd van de St.-Amandusparochie. De H.Hartparochie (1964) voor het N. van Ingelmunster, z.g. "De Hoogte", waar reeds een H.Hartschool aanwezig is sinds 1906.

De landbouwbedrijvigheid concentreert zich heden vnl. nog ten O. van de Ringlaan. De veelal niet-historische naamborden bij de hoeven gaan terug op naamgevingsacties in 1912, 1944 en 1978. Verspreide hoevebouw met losse, lage XIX-bestanddelen onder pannen zadeldaken U- of L-vormig gegroepeerd rondom het erf; nog enkele deels omwalde sites teruggaand op belangrijke hoeven. Asten zijn eerder sporadisch (Kweekstraat nr. 50, z.g. .D. heerlijkhede van Deefakker. cf. Meulebekestraat nr. 112). Enkele kleine boerenarbeidershuizen, dikwijls in eenheidsbebouwing, konden nog opgenomen worden, doch verdwijnen nu vlug. Her en der, aan de weg of bij een erftoegang, een (XIX-)kapelletje, waaronder enkele met merkwaardige beraping.

[email protected]