Gedenkbomen WO I

In de aanloop naar de honderdste verjaardag van de Eerste Wereldoorlog lanceerde de Vlaamse regering in 2010 via Toerisme Vlaanderen een ‘Impulsfonds 100 jaar Groote Oorlog’.

Tijdens de totstandkoming van het project groeide de nood om op een eenvoudige, duidelijke, maar ook landschappelijk verantwoorde én intrigerende wijze, de eerste frontlijnen, zowel langs geallieerde als langs Duitse zijde, duidelijk in het huidige landschap te situeren en herkenbaar te maken. Op die wijze krijgt ook het essentiële begrip ‘Niemandsland’ vorm en inhoud, en dit vaak op dramatische wijze, bijvoorbeeld wanneer blijkt dat de beide frontlijnen jarenlang op amper 20 meter van elkaar lagen.

Zo ontwikkelde onze stedelijke dienst milieueducatie samen met het IFFM vanaf 2011 een origineel concept dat doorgroeide tot een concreet en duurzaam project, met name: "de Herdenkingsbomen op de frontlijnen van de Kleine Ieperboog". Als landschappelijk signaal om de eerste frontlijnen te markeren, werd resoluut gekozen voor hoogstammige bomen als levend en blijvend merkteken, ook na de herdenkingsjaren 2014-2018.

De herdenkingsbomen werden uiteindelijk geplant op goed zichtbare plaatsen waar ze geen hinder veroorzaken en volwaardig kunnen ontwikkelen. Concreet werd er vooral aangeplant in de bermen langs openbare wegen, veldpaden, in graasweiden, langs beekoevers en bosranden.

In totaal werden 138 herdenkingsbomen aangeplant, de eerste 50 bomen in het voorjaar van 2014, de rest in het voorjaar van 2015 en 2016. De plantplaatsen werden zorgvuldig uitgekozen, zowel vanuit landschappelijk als historisch standpunt.

De eerste bomen staan in Boezinge op de noordelijke aanzet van de Ieperboog, aan weerszijden van het kanaal Ieper-IJzer. De laatste bomen markeren het meest zuidelijke deel van het Ieperboogfront in Sint-Elooi.

Elke herdenkingsboom is voorzien van een metalen boomkorf. Door de toevoeging van een sober kleursignaal werd de merkfunctie versterkt tot een herkenbaar signaal, ook op grotere afstanden. Geïnspireerd door het kleurgebruik op de militaire frontlijnkaarten tijdens de oorlog, kregen de boomkorven op de geallieerde, vooral Britse frontlijn een blauwe bovenrand en de boomkorven op de Duitse frontlijn van een rode bovenrand.

De meeste korven werden voorzien van een klein infobord met de situering binnen de Ieperboog en een goede historische landschapsfoto met de concrete frontlijn, de naam en de datering. Elke herdenkingsboom kreeg een eigen nummer dat gehanteerd wordt als duiding van de boom op diverse infodragers, zoals wandelfolders, fietskaarten, infoborden en dergelijke. De prachtige digitale applicatie die op basis van het bomenproject werd opgemaakt, is hier natuurlijk volledig op gericht.

Er is lang nagedacht over de soortkeuze van de hoogstammige bomen. Oorspronkelijk ging de keuze naar de eik als herdenkingsboom op de Duitse linies, en linde als boom op de geallieerde frontlijn. Deze keuze was onder meer gebaseerd op het traditionele gebruik van de eik op de Duitse begraafplaatsen en de linde bij de Britten.

Maar uiteindelijk werd deze opdeling in twee ‘kampen’ bewust doorbroken, en is er resoluut gekozen voor één boomsoort, namelijk de olm of iep. Hiermee wil men er op wijzen op het menselijke drama en de gruwel tijdens deze oorlog uiteindelijk voor alle betrokkenen, van welke militaire kant dan ook, dezelfde was.

Die uiteindelijke keuze werd ook geïnspireerd door het traditionele gebruik van hoogstammige olmen in het Ieperse. De olm werd in deze regio eeuwenlang als meest algemene boomsoort aangeplant langs wegen, lanen en perceelgrenzen. Olmen waren ook beeldbepalend in het frontlandschap, de boomrijen speelden een cruciale rol in de frontvorming aan het begin van de oorlog.

Na de oorlog, tijdens de wederopbouw, werden opnieuw vele duizenden olmen aangeplant. Helaas stak een nieuwe bedreiging de kop op, toen de vernietigende ‘olmenziekte’ toesloeg. Die ziekte wordt veroorzaakt door een schimmel die meer dan waarschijnlijk vanuit Azië komt en waartegen Europese olmen niet bestand zijn. Het is best mogelijk dat de olmenziekte onze streken bereikte tijdens de oorlogsjaren, via de massale aanvoer van materialen in houten kisten vanuit Azië. Mogelijks is de uitroeiing van de Europese olm dan ook een indirect gevolg van de Eerste Wereldoorlog!

Rond 1985 was 90% van alle olmen in Vlaanderen bezweken, op vandaag is de soort vrijwel volledig verdwenen. Door diverse kwekerijen werd jarenlang gezocht naar een olmenras dat voldoende resistent is om de schimmelziekte te overwinnen. Pas in 2013 werd een nieuw ras, ontstaan uit de kruising van Europese en Chinese soorten, erkend als ziektevrij en geschikt bevonden voor heraanplanting. Dat was net op tijd om ons project met deze nieuwe, resistente olmen aan te pakken

Willem Vandenameele