Wasplaats Rue Neuve

Hoewel openbare wasplaatsen ook al voor de 18e eeuw bestonden, op verschillende plaatsen in Europa, namen deze in Frankrijk met name na de Franse Revolutie een hoge vlucht. Voor die tijd was veel van nature stromend water, en in het bijzonder de bronnen, niet algemeen toegankelijk. Bovendien was wassen minder gebruikelijk. 

Het wasgoed werd gewassen door op een steen te slaan, te boenen en te wrijven, bijvoorkeur aan de hoge oever van de rivier waar de stroming het sterkste is. Soms hadden de wasvrouwen draagbare knielbanken, de ‘chabot’, opgevuld met stro of oude vodden, open aan één kant. De wasvrouw bezat (of huurde!) een grote platte steen aan de rand van de rivier, het meer of de beek. Dat was haar werkblad. Verder heeft ze een kruiwagen, een zinken of houten ton en een rieten mand, een wasbord en een wasstamper (houten spatel) om de was mee schoon te slaan. De was wordt gedaan door de vrouw des huizes, een bediende of een ‘professionele’ wasvrouw. Het beroep van wasvrouw kwam aan het begin van de 20e eeuw veel voor. De wasvrouwen wasten, steven en streken het wasgoed van de gegoede families. Daar waar niet beschikt kon worden over stromend water als een rivier of beek werd gebruik gemaakt van een bron. In de feodale tijd, de tijd van de Lodewijken, waren deze bronnen veelal eigendom van de plaatselijke adel. Niet beschikbaar voor het gewone volk.
Pas met de franse revolutie worden de bronnen onteigend en beschikbaar gesteld aan de bevolking en kon begonnen worden met het aanleggen van wasplaatsen en waterbekkens.

Maar ook hier gold nog steeds: stroomafwaarts werd het water vervuild.

Geleidelijk werden de wasstenen aan de oever vervangen door langwerpige speciaal voor het wassen van het wasgoed gemaakte en geplaatste platte gladde stenen, die parallel gelegd werden aan de waterlijn, soms onder een overkapping. Deze overkappingen waren noodzakelijk en wenselijk om de vrouwen te beschermen tegen de sterk wisselende weersomstandigheden.

Vrouwen moesten vaak kilometers lopen met hun zware spullen. En het was maar de vraag of er niet te weinig of te veel water in de rivier stond

Nadat duidelijk werd dat wassen een rol kon spelen bij de bevordering van de hygiëne en het terugdringen van ziektes (er waren immer epidemieën en de industriële vervuiling kwam op), werden in Frankrijk van overheidswege initiatieven genomen door wetten uit te vaardigen en gelden beschikbaar te stellen. Vooral in de 19e eeuw gingen gemeenten over tot het stichten van openbare wasplaatsen in de vorm van kleine bouwwerken, de lavoirs. Vanwege de vorm die vaak aan een huis doet denken, worden deze ook wel openbaar washuis genoemd.

Een lavoir bestond meestal uit een of enkele grote wasbakken en een dak om te kunnen schuilen. Veel Franse gemeentes kregen ten minste één openbare wasplaats, maar ook buiten Frankrijk treffen we dergelijke lavoirs aan. Er zijn verschillende variaties op de wasplaats ontstaan, bijvoorbeeld boten die als wasplaats fungeerden in sommige grotere steden, de bateaux-lavoirs, en de combinatie van een gemeentehuis en wasplaats, de marie-lavoir.

De wasplaatsen waren doorgaans alleen voor vrouwen toegankelijk. Hoewel het wassen vaak een zwaar karwei was, had de lavoir ook een meer aangename, sociale functie. Alleen hier kwamen vrouwen samen en konden wetenswaardigheden uitgewisseld worden.

Meer informatie:

Openbare wasplaatsen (moulinlecygne.com)

Willem Vandenameele