De ziekte reist met een soldatenlaars

Pas rond 1850 werd in Diest een citadel gebouwd en werd de stad ingesnoerd in het nauwe keurslijf van de vesten. Diest had in de voorbije eeuwen echter vaker soldaten zien passeren. En niet zelden brachten deze soldaten ziektes met zich mee. Militaire geneeskunde was vooral gericht op wondverzorging van allerlei aard. Chirurgijnen waren per definitie gespecialiseerd in heelkunde en vormden dan ook de belangrijkste verzorgers in het leger. Maar algemeen wordt aangenomen dat het dodental in het leger vooral veroorzaakt werd door besmettelijke ziekten, eerder dan door de gevechtshandelingen.

Legerartsen begrepen evenmin als burgerartsen hoe het nu eigenlijk zat met infectieziekten. Ze konden ze zelfs niet eenduidig herkennen en ze konden er even weinig aan doen. Het is waarschijnlijk dat zelfs de relatie van een ziekte en de hygiënische omstandigheden niet begrepen werden. In het leger waren alle voorwaarden aanwezig voor een optimale verspreiding van een infectieziekte, eens dat ze zich binnen de legerrangen genesteld had. Dicht opeengepakt, slechte hygiënische omstandigheden – denk maar aan de latrines die zeker en vast niet netjes onderhouden werden – , gebrek aan degelijk voedsel en fris water, hielpen mee om de ziekte in het kamp te verspreiden. Dysenterie, vlektyfus, pokken, trachoom … waren belangrijke doodsoorzaken of beletten dat soldaten in de strijd konden ingezet worden. Bij de mislukte Russische campagne van Napoleon werd het leger eerder door ziekten uitgedund dan door de veldslagen. Hoewel in de grote legertrossen chirurgijnen en artsen meetrokken, werden zieke en gewonde soldaten uiteindelijk in de stedelijke gasthuizen ondergebracht. Pas in de 17de eeuw wordt in Mechelen het eerste militaire hospitaal voor alleen Spaanse en Italiaanse troepen geopend. De omvang van het aantal zieke soldaten dat de gasthuizen dienden op te vangen was niet gering. Gasthuizen werden indirect vergoed, maar toch trachtte het gasthuisbeheer van deze last af te komen. Doorgaans tevergeefs. Tijdens de Oostenrijkse periode zullen er meerdere hospitalen gebouwd worden.

Contact met de burgerbevolking kon niet vermeden worden. In de 18de en het begin van de 19de eeuw waren troepenverplaatsingen in vredestijd de oorzaak van dysenterie-epidemies. Ook in Diest dat op een van de marsroutes van het Oostenrijkse leger lag. Napoleons leger verspreidde tyfus. Het verhaal ‘De loteling’ van Hendrik Consience waarin een blinde soldaat een hoofdrol speelt, was niet zo ongewoon. In het Belgische leger heerste na 1830 een besmettelijke en blindmakende vorm van trachoom. De zieke soldaten werden naar huis gestuurd en daardoor infecteerden ze op hun beurt burgers. Na de slag van Sedan in 1870 werden Franse soldaten in België opgenomen en zouden er de oorzaak van zijn dat pokkenepidemies de volgende jaren Diest zouden teisteren. En dan zwijgen we van de venerische ziekten die wel ‘heimelijk’ genoemd werden, maar erg aanwezig waren. Ook in Diest tierde in de 19de eeuw de Venusziekte welig.

Jan Rymenams