Heirnis

Voor de 14e eeuw stond de Heirnis bekend als een “uitspringende streek” omdat de Schelde in dit gebied een scherpe bocht maakt. Binnen de grenzen van dit gebied lag een burcht en het Sint-Baafsdorp.

Vanaf de 14e eeuw wordt het gebied ten zuiden van dit dorp een heernesse genoemd. Deze heernesse was een natuurlijk overstromingsgebied, maar werd ook gebruikt als weiland. Het overstromingsgebied strekte zich uit van de Keizerspoort tot in Destelbergen. De Heirnis was een typische commons in de klassieke, rurale betekenis van het woord: namelijk gemene gronden waarbinnen omwonenden toegang hadden tot bepaalde grondstoffen onder bepaalde eigendomsrechten die afwijken van ons hedendaags beeld van exclusief en privaat eigendom. In de vroegmoderne tijd bestonden verschillende commons: voor gemeenschappelijk hout, grazen van dieren, het gebruik van turf… Deze commons werden door een set van afspraken beheerd: elke rechthebbende had aanspraak op een bepaald stuk of deel. Vaak bestonden deze afspraken in het gewoonterecht, maar werden ze ook soms in reglementen neergeschreven. Het risico op overmatig gebruik zou inherent zijn aan commons, en uiteindelijk de (ecologische) ineenstorting van de commons betekenen. Dit risico wordt vaak bestempeld als de “tragedy of the commons”. Maar doorheen de tijd bleven commons meestal voor heel lange periodes stabiel. Dat was ook het geval bij de Heirnis. Elk gezin in de buurt had recht om 1 koe op de weide te plaatsen na betaling aan de Heirnismeesters. In ruil hiervoor onderhielden de meesters de gronden en hielden ze toezicht op de naleving van de regels. De meesters werden verkozen door een comité en konden overtreders straffen met boetes of door het wegnemen van rechten. Zij kozen zelf een bekwame herder die dagelijks de koeien uit het Sint-Baafsdorp naar de heernesse dreef en terug. Elk jaar werd er een groot dorpsfeest gevierd met de overschotten uit de kas van de heernesse. De Coyendans of koeiendans groeide uit tot een volksfeest met veel dans en muziek. In 2014 kreeg een parkje aan de Sint-Baafsabdij de naam Coyendanspark ter herinnering aan dit feest. De reglementen van de Heirnis zijn door de Universiteitsbibliotheek Gent gedigitaliseerd, de “Reglementen der Herniss” en geven een uniek beeld van hoe een oude commons werd beheerd.

De constructie van van het Spanjaardenkasteel in de 16de eeuw leidde tot belangrijke veranderingen in het gebied. Een deel van de Heirnis werd ingepalmd door forten, muren en een gracht. Deze gracht zorgde samen met de Schelde voor veel overstromingen. Pas met de komst van de Ringvaart in het midden van de 20e eeuw verdwijnt de zwaarste overlast.

Na de Franse Revolutie en de verovering van Gent door de Fransen verdween de Heirnis als gemeenschappelijke grond en ontspon zich een bittere juridische strijd over het eigendomsrecht. Pas in het midden van de 19e eeuw verwerft de stad Gent het eigendomsrecht van de hele Heirnis na een jarenlang juridisch getouwtrek. De stad verkavelde het gebied en creëerde de Heirniswijk. De rurale commons in de nabijheid van de stad Gent week dus voor verdere urbanisering. Vandaag is de Schelde het laatste overblijfsel van de rijke geschiedenis van de Heirnismeersen.

Bronnen

Beaucarne, Carolus Livinus., Reglementen der Hernisse: 1589-1789. Gent: Annoot-Braeckman, 1851.

Decker, Arthur.” De Historie van de Heirnis.” Ghendtsche tydinghen 22/5 (1993): 234-50.

Degrieck, Klara; Vlerick, Arne en Atelier Korte Keten, “Heirnismeersen,” Verleden week, geraadpleegd op 01.04.2022 https://www.omeka.ugent.be/verledenweek2019/items/show/29. 

Ishka DS