De Meren: middeleeuwse turfwinning, weekendverblijven en een ongewenste gast

Wanneer je hier door de Meren wandelt kan je je moeilijk voorstellen dat dit in de Middeleeuwen een verlaten en nat gebied was waar turf werd gestoken. Vandaag staan hier weekendverblijven, netjes gegroepeerd rond de visvijvers. Het is een erg groot gebied dat niet alleen beperkt is tot Begijnendijk maar zich uitstrekt op grondgebied Tremelo. De lokale visclub hoeft zeker niet naar lucht te happen. Volgens de website van wedstrijdvissers.be werd hier op 4 juli 2020 op een dag 2,7 ton vis gevangen. Het is er rustig op de blaffende honden na. Achter elk hek dat je passeert is er wel zo’n venijnige keffer die het terrein van zijn baas verdedigt.

In het cijnsboek van omstreeks 1368 vinden we mogelijk de oudste vermelding van de plaatsnaam De Meren. De naam De Meren komt etymologisch van het woord ‘moeren’, wat veenmoerassen of plaatsen waar turf kan gestoken worden betekent. Rond 1300 was de turfwinning op zijn hoogtepunt. 'Kolonisten' kwamen hier in de dertiende en veertiende eeuw de gemene heide ontginnen: ze kwamen nieuw goed bijwinnen, vandaar ook de naam ‘Nieuwgoed’, voor het eerst vermeld in 1409. In de loop der jaren kwamen belangrijke turfgrondenin het bezit van kloosters of voorname families. Zo zien we dat hertog Hendrik III van Brabant in 1258 reeds een moer van ongeveer 10 ha schenkt aan het klooster van Vrouwenpark in Wezemaal. Ook het klooster van Gempe in Sint-Joris-Winge en de adellijke families Van Wezemaal en Van Aarschot moeten rond die tijd in het bezit gekomen zijn van grote turfvelden.

Voor de exploitatie werd een complex drainagenet aangelegd, dat voor een groot deel nog steeds bestaat. Rond 1300 moet de turfwinning op een hoogtepunt zijn geweest, maar tegen het midden van de vijftiende eeuw waren de voorraden bijna volledig opgebruikt. De laatste grote turfwinningen waren waarschijnlijk in het westen van De Meren. Daar bevond zich een erg dikke veenlaag in de oude bedding van de Kalsterloop, moeilijker bereikbaar wegens de lage ligging in een vallei. Om die te kunnen ontginnen werd op enige afstand van de oude bedding een nieuwe watergang gegraven: de huidige Merenloop. Op het einde van de vijftiende eeuw blijkt bijna de ganse gemene heide van Begijnendijk omgezet te zijn in privépercelen. In de vijftiende en begin zestiende eeuw was een groot deel van Begijnendijk opnieuw bebost.

De plaag van de muskusratten (Ondatra zibethicus) die decennialang in Vlaanderen woedde zou in Begijnendijk zijn oorsprong vinden. In de jaren 1920 werd door de heer Daels in de Begijnendijkse Meren een pelsdierenkwekerij opgericht. De ratten die daarvoor gekweekt werden waren muskusratten. Het bont kwam trouwens onder de chiquere naam “bisam” op de markt. De dieren zaten binnen een omheind terrein: het ‘rattenkot’. Reeds in 1930 werden de vergunningen van de Belgische fokkers ingetrokken en werden de bedrijven gesloten. Ontsnapte en verwilderde dieren uit de open fokkerij van Begijnendijk zouden aan de oorsprong Iiggen van het uitzwermen van het diertje in Vlaanderen. Aanvankelijk verspreidden deze dieren zich vooral in noordelijke richting van Vlaanderen en naar Nederland. Vanaf ongeveer 1950 breidde de haard zich uit naar het westen en het zuiden van het land. In 1952 had de muskusrat zich in België reeds over een oppervlakte van ± 6.400 km2 verspreid.

Jan Rymenams