Spa Art Nouveau, een meesterwerk van Marcel Hansen

Dit is een interessant gebouw omdat het heel wat kenmerken van Art Nouveau laat zien en daarmee een goede introductie is voor deze bouwstijl. Neem dus alle tijd om hier even stil te staan en deze woning nauwkeurig te bekijken.

De gevel bestaat uit witte bakstenen en geeft een grote helderheid aan het geheel. Niet dat dergelijke witte steen niet in eerdere stijlen aangewend werd, maar in die gevallen is het gebruik spaarzaam en is bedoeld om decoratieve accenten te creëren. Hier daarentegen vormt deze witte steen het meest opvallend aspect van het gebouw. Alleen ter hoogte van de bel etage wordt het gebouw als het ware gedragen door een combinatie van verschillende soorten natuursteen waarbij de grijze hardsteen de keldervenster en de toegangsdeur omlijst. Diezelfde hardsteen wordt trouwens net boven de bel etage hernomen in drie speelse rijen van toenemende hoogte.

Het keldervenster in de bel etage vraagt om nauwkeuriger bekeken te worden. De bijna hoefijzervormige golvende lijnen van de hardstenen omlijstingen zijn typisch voor een soort Art Nouveau dat wars is van rechte lijnen. Boven dit raam zien we een mozaïek. Vandaag zijn de bloemmotieven enigszins van kleur verschaald en laat ons alleen vermoeden hoe kleurrijk de oranjerode bloemen en de groene bladeren ooit contrasteerden met de witte achtergrond. De strenge rechte lijnen van het smeedwerk worden verzacht door de gekrulde blaadjes en de bescheiden zwierige uiteinden van de 'stengels'.

Terwijl deze basis natuurlijke vormen en organische elementen vertoont, is de rest van de gevel strenger en neigt met zijn vele rechte lijnen die slechts verzacht worden door zwakke bogen naar een geometrische Art Nouveau.

Een leuk detail in de gevel is de spitsboog in blauwe baksteen en die een vervaagde tekening in sgraffito omvat. Op zich is ook deze blauwe baksteen niet een exclusief kenmerk van Art Nouveau, maar het gebruik van meerdere kleuren in het gevelvlak is wel typerend.

Sgraffito kende op het einde van de 19de eeuw een grote bloei. Het is een techniek waarvan het principe reeds in de oudheid bekend was, maar bij Art Nouveau een eigen invulling krijgt. Op het muurdeel waar de sgraffito zal gemaakt worden, zijn twee pleisterlagen van een verschillende kleur aangebracht. Met een fijne ‘beitel’ wordt een tekening ingesneden in de bovenste verse muurpleisterlaag zodat de contrasterende achtergrond van gekleurd stucwerk zichtbaar wordt. Omdat de verse pleister snel droogt vereist deze techniek een snelle uitvoering en een grote behendigheid.

Midden in de gevel valt de erker op door zijn waaiervormige smeedijzeren voet. Deze heeft een steunfunctie maar is door zijn fijne vorm en bescheiden florale details een sierelement geworden. Gesloten erkers zijn de 19de eeuw in vele bouwstijlen te vinden. Bij Art Nouveau wordt elk element ervan kunstig afgewerkt. Let hier op het eenvoudig gebogen maar sierlijk houtwerk en het gebruik van gekleurd vensterglas in de bovenlichten.

Tenslotte loont het de moeite om naar boven te kijken, naar de kroonlijst. Deze dakgoot oogt weinig origineel en vermoedelijk is het zelfs niet meer de originele staat, maar wat wel opvalt zijn de sgriffiti in de fries van arcades er net onder.

Als we het samenvatten dan brengt Art Nouveau in deze gevel geen nieuwe functionele elementen, noch een originele indeling, maar het zijn vooral de aard van de versiering en de gebruikte materialen die typisch zijn: gebogen lijnen, florale vormen, mozaïeken, gekleurde bakstenen, sgraffiti, smeedijzer, …

Het gebouw dateert uit het begin van de 20ste eeuw op een moment dat Art Nouveau een hoogtepunt bereikt. Het is een ontwerp van de lokale architect Marcel Hansen. Hij was een van de twee zonen van William Hansen (1848-1936) die in Spa actief was en waaraan we o.a. de galerij Leopold II in het stadspark te danken hebben. Marcel Hansen werd geboren in 1877. Hij studeerde in 1898 met de grootste onderscheiding af als ingenieur-architect. Hij werkte in 1920 samen met Marcel Paes voor de heropbouw van het deel van het Casino dat in de winter van 1917 afgebrand was. Verschillende belangrijke villa's in de regio zijn van de hand van Marcel Hansen waaronder het prachtige Château de Froidcour (1913). Marcel Hansen vestigde zich vervolgens in Brussel en verbleef daarna enkele jaren in Congo.

Jan Rymenams