Orgelpijpen en honingraten ...

Hardsteen onstaat in het Carboon, zo’n 350 miljoen jaar geleden, de periode waarin ook onze steenkool gevormd werd. In de zee leefden zeelelies, koralen en schelpdieren. Na afsterven van deze organismen zonken de dieren naar de zeebodem, waar ze werden begraven in een modder van fijne klei en kalkdeeltjes. Door de belasting van later gevormde lagen op het kalksediment werd het bodemwater uitgedreven en werden de open ruimten tussen de kalkkorrels geleidelijk dicht gedrukt. Op deze wijze ontstond een zeer dichte, massieve kalksteen. De steen zijn dus aaneengekleefde stukjes zeelelies (crinoïden) in een cement van microkristallijn calciet. We spreken dan ook van sediment- of afzettingesgesteenten.

Van dat leven in de zeebodem zien we hier nog enkele opvallende getuigen: het vaak voorkomend honingraatkoraal Michellinea. Waalse arbeiders in de steengroeven noemden dit fossiel ‘nids de guêpe’ wegens de treffende gelijkenis met wespennesten. Dit koraal vormde kolonies in ondiepe, warme en heldere wateren. De individuen, eigenlijk poliepen, waren hoekig tot afgerond en sloten dicht tegen elkaar, zodat er bij een dwarsdoorsnede een honingraatstructuur ontstond. Als het koraal hier overlangs was doorgesneden dan hadden we eerder een figuur van aaneensluitende buisjes gezien dat doet denken aan bazaltstructuur. Men noemt zo’n gemineraliseerde poliep deeltje een ‘coralliet’. De wanden tussen gemineraliseerde poliepen zijn poreus en faciliteerde het transport van voedingsstoffen. Doordat er steeds nieuwe individuen bovenop de afgestorven diertjes groeien, vormen ze steeds hoger wordende kalkplaten die we een koraalrif noemen. We moeten de snelheid van die groei van zo’n Favosites niet onderschatten. De groei neemt in het algemeen toe met de temperatuur van het water. Vandaag zien we dat in het stille Oceaan-gebied wel een optimum voor snelle groei aanwezig is, zodat men de toename aan gewicht per jaar geschat heeft op 20% bij dicht gebouwde koralen tot soms 120% bij zeer licht gebouwde en poreuze, zoals onze Favosites. Verticaal bedraagt de groei tegenwoordig optimaal van 0.5 tot 8 cm.

Jan Rymenams