IJzerzandsteenheuvels in de stad?

Hier aan het beeld van Sint-Rochus werd een illusie van een landschap gecreëerd. Het is alsof Rochus als pelgrim door de Hagelandse heuvels trekt. En die heuvels in het landschap zijn nauw verbonden met ijzerzandsteen.

Laten we maar meteen met de deur in huis vallen. Het boeiende verhaal dat de Hagelandse heuvels ‘getuigen’ zijn van de zandbanken in een Diestiaanse zee kan je vergeten. In 2014 publiceerde Houthuys verrassende, nieuwe inzichten over de oorsprong van de ijzerzandsteen in het Hageland. Wie als leek de beschrijving naleest, zal verward worden door de complexiteit van het ontstaansproces. Essentieel is dat er geen sprake meer is van zandbanken, maar van diep ingesneden onderzeese geulen in de ‘Hagelandse golf’, een baai in een zee die zo’n 10 à 12 miljoen jaar geleden in onze contreien aanwezig was. Deze geulen werden vrij snel opgevuld met door de zee aangevoerd grof, ijzerrijk zand, het zgn. ‘Zand van Diest’. Vervolgens werd ongeveer 8 miljoen jaar geleden het zuiden van België opgeheven. In deze periode ontstonden de Ardennen. Het Hageland dat op de noordflank van dit gebeuren lag, liftte mee naar boven en kwam boven de zee droog te liggen. En dat is het cruciale punt, want net als bij de theorie van Gullentops, zijn dan de voorwaarden aanwezig voor de vorming van de bodem. Lichter bodemmateriaal zoals fijnkorrelig zand werd door wind en regen weggevoerd. Het grofkorrelig zand in de geulen bleef liggen en het regenwater sijpelde door de grotere mazen tussen de korrels. Dit regenwater was zuur. Het loste het ijzer op en voerde het mee naar beneden tot die ijzerdeeltjes bv. door de grondwatertafel niet meer verder konden en samen met de zandkorrels samenkitten tot dikke ijzerrijke lagen. Deze bodemvorming gebeurde zo’n 2 miljoen jaar geleden in een eerder vochtig en warm klimaat.

Onze Hagelandse heuvels ontstonden waarschijnlijk vanaf 700.000 jaar geleden, in de overgangsperiodes tussen opeenvolgende ijstijden. In die periodes boetseerden de rivieren het landschap. Waar zij stroomden werd het bodemmateriaal weg geërodeerd. Alleen op plaatsen die hard genoeg waren om weerstand te bieden, zoals de ijzerzandsteenbanken, bleef de impact beperkt en ontstonden de ‘getuigenheuvels’.

En deze ijzerzandsteenbanken werd ontgonnen in open groeves. Waarschijnlijk was er een stadsgroeve naast de huidige Orleanstoren. Maar er waren er meerdere in de buurt, o.a. in Langdorp en Gelrode.

Jan Rymenams