Alles onder een dak: de langgevelhoeve

Typisch voor armere streken - en dus niet alleen voor de Kempen - is de hoevebouw volgens het principe 'alles onder één dak': de woon- en bedrijfsruimten en stallingen werden naast elkaar onder hetzelfde dak gegroepeerd. De voorgevel van de hoeve werd indien mogelijk en zoals hier het geval is naar het zuiden gericht om zo maximaal de zonnewarmte te benutten.

Woning, stal en schuur zijn vaak in die volgorde onder één dak gelegen. Omdat de stal zich dadelijk naast het woongedeelte bevindt, kunnen de koeien letterlijk vanuit de keuken gevoederd worden. Als bouwmateriaal wordt meestal leem gebruikt, vanaf het einde van de negentiende eeuw baksteen.

Maar hier zien we aan de zijkant een speciaal soort steen. Hoewel de muur wit geschilderd is, zien we nog de onregelmatige vormen van natuurstenen. Dit zijn schollen van ijzerzandsteen. Dit soort stenen werd niet echt ontgonnen maar verzameld in holle wegen bijvoorbeeld. Hier zijn ze gestapeld naar de westzijde van de hoeve, de kant waarvan men regen kon verwachten.

De langgevelhoeve heeft een langgerekte, smalle plattegrond en alle toegangen bevinden zich in één van de lange gevels. De schuurdeur is vaak hoger dan de naastgelegen staldeur: men moest immers een volgeladen oogstwagen naar binnen kunnen rijden. In de meeste gevallen zijn de raamopeningen aan één kant, nl. deze die zoveel mogelijk naar de zonnekant werd gericht. De overige muren waren eerder blind om de kou en de regen buiten te houden.

Deze bouwvorm ontstaat pas op het einde van de 16de eeuw. Kijk maar eens naar de schilderijen van Breughel. Je zal geen langgevelhoeve vinden. Toen kenden we in Kempen en omgeving het zogenaamde hallenhuis. Dat was ook alles onder een dak, maar eerder vierkant met de functionele ruimers door en aan mekaar, maar niet in een langgerekte volgorde. Bij die overgang onderging het voorhuis of het woonhuis een aantal veranderingen. De scheiding tussen voorhuis en stal werd ook met bakstenen gemetseld. Deze fungeerde dan als brandmuur. De constructie van de buitenmuren was opgetrokken in vakwerk met vitswerk en leem en in die tijd nog niet sterk genoeg om een breed dak te kunnen dragen. Daarom werd de boerderij smaller en dienden de verschillende ruimtes wel na mekaar te komen.

Tijdens de 19de eeuw waren er dievenbendes op pad die gewoonweg een gat in de muur maakten en zo zelfs het vee stalen.

Bij Vliebergh lezen we:

In het ‘Feuilleton des lois’ van het departement van de Dijle, lezen we: over personen “allebei beschuldigd in de nacht van 30 fructidor an XIII (17 september 1805) uit de stal van Engelbert Jacquemotte, te Pelleberg, een koe gestolen te hebben, na doorbraak van de muur van gezegde stallingen.” Of nog in 1853 schrijft de burgemeester van Glabbeek aan de procureur: “Ik heb de eer ter uwer kennis te brengen, dat gisteren te 1 uur namiddag, diefstal met inbraak gepleegd werd ten huize en ten nadeele van den genaamden Nagels François, daglooner in deze gemeente. De misdadiger is binnengedrongen door een opening gemaakt in den leemen muur, en heeft een koffer geroofd …”.

Op het einde van de 19de eeuw, wanneer landbouwcrisis haar invloed nog doet gelden, bestaan de boerderijen uit één bouwlaag. Een extra verdieping was er zelden. Deze zien we pas in de loop van de 19de eeuw, begin 20ste eeuw verschijnen, in eerste instantie nog als een halve verdieping, onder de pannen.

Het dak bestond lange tijd uit stro. Naarmate er meer welstand kwam werden pannen aangebracht op de meest kwetsbare delen, nl. de nok met de zgn. vorstpannen en aan de dakrand waar het stro lang vochtig bleef. De rest van het dak bleef bedekt met stro. Dat was maar logisch ook omdat een volledig pannendak een te zware constructie voor de muren was.

De vloeren van het voorhuis waren eeuwenlang verhard met leem. Een uitzondering vormde de vloer bij de gootbank of gootsteen, die werd met stenen bedekt om uitslijpen door spoelwater tegen te gaan. Later ging men gaandeweg ook in de andere kamers stenen vloeren leggen. Pas in de 19de eeuw werden vloeren gelegd van rode en blauwe of witte en zwarte plavuizen.

Bij het begin van de 20ste eeuw werden er van overheidswege belangrijke veiligheidsmaatregelen tegen brandgevaar opgelegd. Zo mochten nieuw gebouwde woningen niet meer met stro gedekt worden. Van de bestaande huizen kon het strooien dak wel hersteld worden, maar niet vernieuwd. Dat het risico van brand groot was, weten we uit enkele berichten in het Aarschotse weekblad De Klok. Zo is de zomer van 1895 catastrofaal voor heel wat woningen. We lezen in het blad van 15 juli 1895: “Zondag morgend, onder de hoogmis, zijn de woningen van F. Fierens en van F. Asthma op de Biest [Nieuwrode], terwijl de inwooners naar de mis waren, door enen brand vernield. In het blad van zaterdag 3 augustus 1895 lezen we: Dinsdag namiddag is te Nieuw-Rhode de woning van P. Boon door eenen brand gansch vernield. Beesten en meubelen zijn kunnen gered worden. Alles was verzekerd.” Nog geen veertien dagen later sloegen de vlammen alweer toe: “Donderdag namiddag heeft het vuur het nieuw steenen huis van C. Maus in de Zandstraat, in assche gelegd, terwijl de inwooners op Aerschot kermis waren. Al de meubelen zijn de prooi der vlammen geworden.”

Vanuit het woonhuis was er een directe toegang tot de stal. De stal van een rijkere boer herbergde een (pot)stal voor de koeien, een varkensstal, een paardenstal en een kippenren. Ook het ‘gemak’, bestaande uit een ton met houten deksel, had een plaats in de stal. Boven het vee bevond zich de hooizolder. Tenslotte was er de schuur die gebruikt werd om tijdens de wintermaanden het graan te dorsen en het droog te bewaren (de zgn. tas). Groter materiaal zoals karren, ploegen, eggen en paardenhalsters werden in een aparte, vrijstaande karrenshop gestald

Jan Rymenams