Gemeenschapsinstelling "De Zande"

Het Sint-Pietersveld was oorspronkelijk een stuk woeste grond of wastine.

In 1836 deed de „Société de Bruges pour la fabrication de betteraves“ een poging om de suikerbietenteelt te lanceren. Ze bouwde er een suikerfabriek, een stoomstokerij en 7 huizen. Dat mislukte jammerlijk. Bij zoverre dat de onderneming al na één jaar failliet ging.

In de 18e eeuw was het huisweven een belangrijke inkomstenbron. De man deed in de zomer zijn landwerk en de winter werd doorgebracht in de weefkamer op het weefgetouw. Het begin van de 19e eeuw betekende een diepgaande industriële omwenteling. De stoommachine werd uitgevonden en de Gentenaar Lieven BAUWENS (1769-1822) smokkelde de „MULL-JENNY" of spinmachine uit Engeland en mechaniseerde de textielnijverheid.
Handenarbeid werd niet meer betaald. In de jaren 1840 deed de aardappelplaag haar intrede, de knollen rotten in de grond en tengevolge van roestziekte mislukte ook de graanoogst. Na een paar slechte jaren werd het een echte ramp. Geen eten en geen geld! Onvermijdelijk volgde er een ernstige economische crisis en als toppunt van ramp, brak ook de cholera uit. Onze dorpen kenden een 10-tal doden per dag.

Het is dan ook niet te verwonderen dat diefstal, bedelarij en landloperij een sterke uitbreiding kenden. Jeugdige behoeftigen werden samen met volwassen misdadigers opgesloten. Deze laatsten, meestal erg verdorven elementen, oefenden een zeer nefaste invloed uit op de jongeren. Wie wel nog wat bezat was daar vanzelfsprekend niet mee opgezet. De bezittende klasse had het toen nog meer dan nu voor het zeggen, dus kondigde het parlement in 1848 de Wet op de Hervormingsscholen af. Die waren bestemd om die stelende armoedzaaiers wat manieren bij te brengen en ze in staat te stellen van een wederopvoeding te „genieten“. Deze wet voorzag dat de jongens afzonderlijk werden ondergebracht en opgeleid tot landbouwwerkman of tot andere ambachten, welke op de buiten (platteland) konden worden beoefend.

Daarop kocht de Belgische overheid op het Sint-Pietersveld de gronden en de resterende fabrieksgebouwen om er in 1848 een „Ecole de Réforme“ op te richten.

Er werd aal (mengmest) uit de Gentse gevangenis en straatvuil gebruikt om de gronden te bemesten. Reeds vanaf 1849 en dit gedurende verscheidene jaren had het gesticht een schip in huur dat de vloeimest van Gent naar Beernem bracht. Voor het overige trokken trotse kanonniers van de "train d'artillerie" of vervoerkorps van de artillerie uit het leger dagelijks met een karavaan beertonnen achter zich aan over de zandweg naar de vaart. Terzelfdertijd voerde men uit de stad Gent duizenden wagons straatvuil aan als kompostbemesting.

Het regime was op militaire basis geschoeid. Hiervan getuigen het uniform, de klaroen en de verschillende graden. Bij wandelingen marcheerde het muziek voorop. En zelfs bij het werkwaarts gaan, dat in het gelid gebeurde, stapten fiere klaroenblazers voorop. Men at uit gamellen en iedereen, de directeur inbegrepen, droeg een uniform.

Vanaf 1911 krijgt iedere leerling een volledig medisch dossier. Ook enkele stoffelijke veranderingen doen zich voor. De „gamellen" verdwijnen in 1908, soepkommen en tassen komen op tafel, doch pas in 1912 komen borden op de tafels. Ook de tot nu toe ongewijzigde uniformen verdwijnen. Het uniform bestond uit een blauwe kiel, een witte linnen broek en een strooien hoed. Men schakelt geleidelijk over naar een gewoon kostuum in donkerblauwe stof. Ook de „surveillanten" stappen uit hun uniform.

Een gepast ontspanningsleven komt in voege. Voetbal, boogschie-ten en toneel vallen in eenieders smaak.

De periode van de weldadigheidsschool werd gekenmerkt door de grote bouwijver die noodzakelijk was om de verpleegden, naast een behoorlijk onderdak, ook de nodige vorming en opleiding te geven om hun heraanpassing in de maatschappij te verzekeren.

In 1914 kreeg het gesticht een Duitse legerafdeling ter inkwartiering. Het gesticht lag niet zo ver van het front af en deed dienst als kazerne voor uitrustende troepen. De uitgestrekte terreinen van het landbouwbedrijf kwamen in aanmerking om er een vliegveld op te richten. Einde 1917, middenin de winter, moest gans het gesticht ontruimd worden. Leerlingen en personeel vertrokken in stoet, tussen twee rijen soldaten, naar het station te Beernem. Ze werden naar Merksplas vervoerd op beestewagens. De succursale trok naar Mol en de afdeling Beernem naar Namen. Ruiselede werd ernstig geteisterd. Het cellenkwartier naast de kapel was verwoest, het meubilair en de moderne uitrusting van de werkhuizen geplunderd, een deel van het archief ging verloren.

In 1919 kwamen de leerlingen terug. Hun aantal was sterk gedaald, De militaire tucht werd overboord gegooid en de heropvoeding werd centraal gesteld. Het ogenblik was gekomen om de nieuwe wet van 15 mei 1912 - de wet Carton de Wiart - te realiseren. Het strenge karakter van de weldadigheidsscholen valt weg en het cellenkwartier wordt volledig afgebroken. Van nu af aan zal het gesticht alleen Nederlandstalige minderjarigen opnemen. Nu wordt de nadruk meer en meer gelegd op de opvoedingsbijstand en de terugkeer naar de maatschappij. Het regime wordt open.

De oorspronkelijke gebouwen in Ruiselede zijn grosso-modo onveranderd gebleven. Achter het hoofdgebouw lag het oefenplein, dat links en rechts was afgesloten door lagere gebouwen, hierin waren werkhuizen ondergebracht en men leerde er verschillende toen gangbare ambachten waaronder de smidse, slotenmakerij, spinnen, weven, schrijnwerk, wagenmakers, strovlechten, mattenweven, schoenmakerij, zadelmakerij en kleermakerij.

De instelling voorziet heden in de residentiële opvang van minderjarige jongens bij maatregel van een jeugdrechtbank in een half-open of gesloten regime.

De jeugdrechter kan een jongere die een als misdrijf omschreven feit heeft gepleegd of in een heel moeilijke leefsituatie verkeert, plaatsen in een gemeenschapsinstelling. In een open campus is dat mogelijk vanaf 12 jaar, een plaatsing in een gesloten campus is mogelijk vanaf 14 jaar.

Opvang, oriëntatie en begeleiding van jongens tot de leeftijd van 20 jaar die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en van minderjarigen die zich in een problematische opvoedingsituatie bevinden.

Willem Vandenameele