Aarschot en architectuur. Het gemaskeerde brutalisme van het stadhuis

Nadat in de meidagen van 1940 het stadhuis ‘Het Drossaerde’ door Duitse bommen verwoest was, werden verscheidene stadsdiensten in de vroegere Bank Nagels ondergebracht. Dit was een tijdelijke oplossing en in 1956 werd het nieuwe stadhuis in een ambitieus project. Aan de rand van het stadspark zou een complex gebouwd worden dat behalve stadhuis nog tal van andere diensten zou omvatten: een cultureel centrum, politiebureau, brandweerkazerne en vredegerecht. Aarschot telde toen zo’n 11.000 inwoners, maar de plannen hielden rekening met een uitbreiding naar 30.000.

De Antwerpse architect-urbanist Frans De Groodt ontwierp de plannen. Een maquette uit 1961 toonde aan de Aarschottenaren een stadhuis met vier verdiepingen voor administratieve diensten en een raadszaal. Onderaan was een parking voorzien. Aansluitend kwam er een gloednieuwe stadsfeestzaal. Verder waren voorzien het politiebureau, het vredegerecht, de conciërgewoning en de brandweerkazerne met diensten voor burgerlijke bescherming. Langs de kant van de Demer kwam een nieuwe brug naar de Amerstraat.

Bij de goedkeuring van de plannen en vooral bij de zoektocht naar het noodzakelijke financiën liep het stadsbestuur de ene desillusie op na de andere op. Toen de Vlaamse minister Jos De Saeger (1911 - 1998) in maart 1966 het departement van Openbare Werken overnam, kwam er eindelijk schot in de zaak en in 1966 kon het stadsbestuur starten met het administratieve gedeelte. Acht jaar later, op 24 september 1974, werd deze fase officieel in gebruik genomen. Het zou de enige fase zijn die gerealiseerd werd.

Brutalisme

Sinds de recente vernieuwingswerken is er niet veel meer te zien van het oorspronkelijk stijlconcept. Alleen de achterzijde met blote bakstenen in een betonnen structuur toont nog iets van het oorspronkelijk ‘brutalisme’. Ondanks de eerder negatieve bijklank die we aan de term zouden toekennen, is de oorsprong van het woord eenvoudigweg gerelateerd met ‘béton brut’. De oorsprong zou liggen bij de massale woningnood in Frankrijk na de Tweede Wereldoorlog. Beton dat tot dan toe weggewerkt werd in de structuur van het gebouw werd noodgedwongen zichtbaar. Tijd en geld voor afwerking was er niet. Maar de afdruk van de bekisting waarin het beton gegoten werd, had wel iets en zou leiden tot het concept om materialen puur en onbehandeld voor zich te laten spreken. Baksteen werd niet beschilderd. Hout werd niet gebeitst. Nutsleidingen van water, gas en elektriciteit waren zichtbaar aanwezig.

Functionaliteit gecombineerd met eenvoudige materialen, staan voor lagere kosten. Dat het socialisme een stevige promotor was van deze nieuwe stijl en mee aan de basis staat van heel wat grootschalige bouwprojecten, is een niet te verwaarlozen feit.

Brutalistische architectuur verspreidde zich na de Tweede Wereldoorlog razendsnel over de hele wereld. Het zal echter tot de jaren 60 van de vorige eeuw duren voor het brutalisme in België overweldigend en met een eigen karakter aanwezig wordt.

Architect Frans De Groodt

De Antwerpenaar Frans De Groodt (°1912 - 2009), behaalde in 1933 het diploma van architect aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen. Hij liep tussen 1935 en 1938 stage in het bureau van Jean-Jules Eggericx en van Rafaël Verwilghen, de belangrijkste pleitbezorgers van de tuinwijk als oplossing voor de woningnood in België na de Eerste Wereldoorlog.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog vormde hij zich tot urbanist door een opleiding stedenbouw aan La Cambre in Brussel. Op 20 juli 1945 stelde het Aarschotse stadsbestuur hem aan als stadsurbanist. ter vervanging van Jozef Meeus. Hij werkte aan de opmaak van een algemeen plan van aanleg voor het grondgebied Aarschot en maakte rond 1948 een interessant dossier over de verstedelijking van de stad.

Zijn oeuvre omvat talrijke openbare gebouwen en in beperktere mate woonhuizen. Hij werkte mee aan de wederopbouw en herstelling van onder meer kerken na de Tweede Wereldoorlog. Voorbeelden zijn de Sint-Pieterskerk van Rekem (1954), een modelkleuterschool in Berlaar (1954-1955), sociale huisvesting in Wilsele (1952-1953) en zijn eigen woning aan de Antwerpse Eglantierlaan (1955).

Stilistisch is zijn vormentaal eerder traditionalistisch van inspiratie, doch met invloeden van het modernisme. Deze modernistische invloeden, geïnspireerd op internationale voorbeelden, nemen sterker de bovenhand vanaf de jaren 1960, zoals de Sint-Lutgardiskerk in Sint-Pieters-Leeuw (1960-1974), de Stedelijke Handelsschool van Antwerpen (1963-1966) en het stadhuis van Aarschot’.

Jan Rymenams