De Grazenwinning: een vuist naar Brabant?

De hoeve is vandaag een typische bungalow uit de jaren 1970, maar oorspronkelijk was dit een pachthoeve, grotendeels omgeven door wallen. Op de Villaretkaart is dit duidelijk te zien.

Naar verluidt lag hier de kern van de heerlijkheid Grazen. De Ferrariskaart geeft ons een verrassend beeld van de grens tussen het hertogdom Brabant en het Land van loon. We zouden gedacht hebben dat de Gete de concrete grens tussen beide machtsregio’s zou geweest zijn. Maar niets is minder waar. Deze grens loopt op een boogscheut ten westen van de hoeve en de rivier Gete hoorde volledig bij Brabant. Geen enkel direct profijt van de scheepvaart naar Zoutleeuw viel het Land van Loon te beurt. Misschien verklaart dit ook de eerder vreemde ligging van de hoeve. Eigenlijk ligt die hier op de natste komgronden van de Gete. Dat konden we tijdens het natte voorjaar van 2024 merken: de voetweg die de Kinkenstraat wordt wanneer ze door de bedoening loopt, stond enkelhoog onder water. In tijden van onrust was dit waarschijnlijk een veilige, moeilijk inneembare site, maar dat de wateroverlast groot kon zijn, bewijst het dichte grachtenpatroon dat vanuit de omgeving loodrecht naar de Graasbeek werd gegraven.

Dit gegeven zien we trouwens op meerdere plaatsen langsheen de Gete terug: talloze mottes en grote hoeves werden aan de valleirand opgetrokken van waaruit de vallei ontgonnen werd. In deze streek worden deze veelal zoals hier '–winning' genoemd. Een voorbeeld van een Brabantse motte bevindt zich hier niet ver vandaan, namelijk Hof ten Hove in Geetbets. Voor het Land van Loon staat dan weer de Warandeburcht in het nabije Rummen model. De aanwezigheid van gebouwen met een zeker defensief karakter kadert in de eerder besproken grens tussen het hertogdom Brabant en het graafschap Loon. De Brabantse hertog verstevigde zijn eerste verdedigingslinie door talrijke steden (o.a. Zoutleeuw, Halen) en mottes op te richten, vaak als controlepost langs belangrijke verkeerswegen.

Op de Vandermaelenlkaart staat bij de Grazenwinning een interessante aanduiding: ‘distillerie’. Omstreeks 1830 had de pachter een jeneverstokerij, ‘Distillerie De Hertoghe’. Zoals we later nog zullen zien was dit helemaal geen uitzondering in de streek.

Tot 1920 was de hoeve samen met zo’n 160 ha eigendom van de graaf van Duras. Op dat moment verkavelt hij zijn land en verkoopt grote stukken gronden zoals de Negen Bunders en het Roth. De gemeente kocht toen onder andere de vijver aan de kerk.

Jan Rymenams