Fruitig Grazen

Je zal ze wel opgemerkt hebben, de talrijke en grote boomgaarden. De combinatie ‘Haspengouw en fruit’ zit al van op de schoolbanken in onze hoofden gehamerd. De laatste halve eeuw kan je Hageland ook niet meer wegdenken. Hoewel beide regio’s en het fruitareaal naadloos aan mekaar aansluiten, lijkt de toeristische sector eerder het spel van exclusiviteit te willen spelen en geen overkoepelende initiatieven te willen nemen.

De Villeroy geeft ons een goed beeld van de fruitteelt in deze Haspengouwse uithoek. Het zijn vooral de grotere hoeves waaraan onmiddellijk beduidend grotere boomgaarden aansluiten. Het waren uiteraard die bedrijven die voor die tijd een aanzienlijke veestapel hadden. Onder de lichtrijke hoogstammen was er voldoende ruimte voor goed graasland en de koeien op hun beurt zorgden voor de noodzakelijke bemesting. Tot laat in de 19de eeuw bleef de fruitteelt erg lokaal en was vooral voorzien voor eigen gebruik. De aangeplante soorten waren divers en er op gericht om gedurende een langere tijd vers fruit te geven.

In de late 19de eeuw werd fruit een product dat door bourgeoisie in de stad geapprecieerd werd. De gang naar de markt werd een vanzelfsprekende bron van inkomsten. En wanneer de trein een internationaal netwerk over West-Europa uitgooide, lagen de sappige appels en peren in het bereik van Engelse, Duitse en zelfs Russische steden. Het voorheen beperkte en eerder marginaal beheerde fruitareaal werd nu in Haspengouw rond de dorpen uitgebreid tot een belangrijke commerciële factor. Tot en met de Tweede Wereldoorlog waren dit – op enkele experimenten na – uitsluitend hoogstammen van appelen, peren, pruimen en krieken. Pas in de jaren 1950 werd aarzelend begonnen met laagstammen en in de jaren 1960 werd nagenoeg alleen nog dit type fruitboom aangeplant. Haspengouw en het Hageland werden niet alleen ‘de’ fruitregio’s in Vlaanderen, maar konden internationaal niet meer genegeerd worden. De teelt werd geconcentreerd rond de appel Golden Delicious. En dat was een berekeningsfout: concurrentie uit het buitenland leidde tot een crisis en ondanks de schoolcampagnes ‘Eet meer fruit’, werden de fruitbomen massaal gerooid. De rooipremies waren er zeker niet vreemd aan dat de hoogstammen als eersten voor de bijl gingen. Jonagold redde de sector. Nadien werden appelen voor peren verruild.

De berichten in de pers vandaag zijn niet altijd geruststellend. Wijzigend klimaat, politiek en inflatie spelen een belangrijke rol in productie, afzet en consumptie.

In een recent rapport van de Vlaamse overheid over de toestand van de fruit- en groentesector lazen we het volgende:

Vers fruit was vorig jaar (2023) 8% duurder (van 3,06 naar 3,31 euro per kg) en het volume daalde met 2% waardoor de fruitomzet vorig jaar toch nog steeg met 6%.

De totale groente- en fruitbestedingen stegen in 2023 met 9%. In 2023 kocht de Belg gemiddeld 36 kg verse groenten en 41 kg vers fruit. Hij besteedde er respectievelijk 121 en 134 euro aan. Samen goed voor 77 kg en 255 euro.

De meest populaire fruitsoort is sinds decennia de banaan (8,05 kg per capita), ook in 2023 was ze de meest gekochte fruitsoort en groeide met 4%. De appel (6,73 kg per capita) stond op nummer twee steeg met 2%. Jonagold blijft een stevige marktleider met 41% van de appelmarkt.

Een andere, schuchtere stijger in de top tien was de aardbei (+1%). Misschien dat de warme dagen in het voorjaar van 2023 daar niet vreemd aan waren.

Buiten de top tien deden vooral avocado (+18%), perziken (+8%), nectarines (+6%) en abrikozen (+4%) het heel goed.

Slecht nieuws was er voor de peren. Het perenareaal is immers immers heel wat groter dan dit van enige andere inlandse fruitsoort en de productie gaat traditioneel vooral naar het buitenland. De perenverkoop daalde met 13% van 2,24 naar 1,95 kg per capita. Conference werd in deze krimpende markt nog dominanter en maakt nu 79% van de perenverkoop uit.

Op een gemiddelde dag in de periode juli-december 2023 at 59% van de Belgen fruit. De dagpenetratie van fruit ligt hoger in Vlaanderen en Brussel, bij ouderen en bij hoger opgeleiden. 69% van de keren dat we fruit aten in de periode juli-december 2023, was dit thuis en daarnaast ook nog 7% bij familie of vrienden. Werk of school was goed voor 13%, onderweg voor 5% en andere locaties (o.a. horeca) telden voor 6% van het aantal fruitmomenten.

Opmerkelijk is dat in 9% van de fruitmomenten het fruit niet gekocht werd maar werd verkregen op het werk of van o.a. familie en vrienden. En daarmee krijgt fruit misschien de betekenis van sociaal verbindend te zijn!

Jan Rymenams