Sint Barbarakerk

Sint Barbarakerk, Scheulder

Eenbeukige kerk met een schip van drie traveeën, een toren van vier geledingen met ingesnoerde naaldspits aan de noordzijde en een halfronde absis aan de oostzijde. De lengte-as van de kerk loopt noord-zuid. Tegen de absis is is een sacristie aangebouwd met een jongere uitbouw aan de oostzijde.

Bouwgeschiedenis
Het kerkdorp Scheulder dankt zijn naam aan het gasthuis ten behoeve van de zg. H. Geestarmen, behoeftige vreemdelingen die niet tot de gemeente behoorden. Het eerste bericht over een gasthuis, waar de armen 'sjoëlen', m.a.w. een schuilplaats vonden, dateert uit het begin van de 17e eeuw. In 1631 moet het gasthuis er al gestaan hebben en in het register van Deliberatiën staat onder het jaar 1879 de opmerking: "De oude kapel schijnt opgericht te zijn door de grafelijke familie De Merey van Argenteau". Het Gasthuis stond tegenover de huidige kerk. Aan het Gasthuis was een kapel verbonden, voor het eerst vermeld in 1645. Die kapel was toegewijd aan St. Barbara. Haar beeltenis, een uit de kapel afkomstige laat-middeleeuwse houtsculptuur, heeft nog altijd een ereplaats op het aan de heilige gewijde zijaltaar. De kapel had verschillende beneficiën met als doel dat er op zon- en feestdagen de mis gelezen kon worden. Dit geschiedde vanuit Wittem. In 1803 werd de oude kapel tot rectoraatskapel verheven In 1850 werd er grond geschonken voor de bouw van een nieuwe kapel. Op de plek van het oude Gasthuis met kapel staat nu een moderne woning.
Op 15 april 1850 schonk het echtpaar Theodoor Ploumen en Birgitta Jcobs hun aan de Scheulderdorpsstraat gelegen boomgaard, groot 'zes roeden en 15 ellen in het vierkant' t.b.v. de bouw van een nieuwe kapel en een daarbij aan te leggen kerkhof aan het kerkbestuur van Wijlre, waartoe Scheulder behoorde. Cruciale voorwaarde was, dat het perceel 'niet aan de kerkfabriek van Wijlre, maar wel aan het eventueel kerkfabriek van het gezegd Scheulder behoren' zou. Men wilde zich dus losmaken van Wijlre, wat uiteraard weer tot verzet van gemeente en parochie leidde.
In 1850 werd tijdens het rectoraat van Joh. Peter Keesmeker door de fa. Lemmens uit Beek een nieuwe kapel gebouwd op genoemd terrein. Bij Koninklijk Besluit van 19 juli 1865 werd door Koning Willem III het recht verleend om een eigen kerkbestuur te vormen, dat op 23 januari 1866 werd geïnstalleerd. Op 28 januari 1869 verhief bisschop Paredis Scheulder tot zelfstandige parochie. De huidige kerk dateert in hoofdvorm uit 1850, maar met de bouw van de toren en het zangersoksaal in 1903-'04 zijn er wijzigingen aangebracht. Zo heeft men toen bijvoorbeeld de rondboogramen vervangen door de huidige neo-gotische ramen.
De kerk liep in de nacht van 28 en 29 juni 1944 oorlogsschade op.

Exterieur
De kerk is gebouwd met gezaagde mergelblokken (Sibbersteen) en heeft een met leien gedekt zadeldak. Tussen de gotische ramen staan steunberen met een klein zadeldakje. De toren, eveneens met leien gedekt, bestaat uit vier geledingen, waarin portaalruimte en zangkoor aan straatzijde zijn voorzien van overhoekse steunberen. Als horizontale verdeling zijn codronlijsten aangebracht in het vlakke muurwerk. Het venster boven de hoofdingang is spitsbogig en gevuld met zespastracering. De galmgaten zijn recht uitgesneden lancetten. Het zijn er twee aan elke zijde. Het kerkschip wordt verlicht door gotische vensters met middenmontant en drie-of vierpas koptracering. Deze vensters zijn waarschijnlijk pas in 1903-'04 in de plaats gekomen van rondboogvensters, die meer voor de hand liggen bij het interieur van 1850. Het priesterkoor wordt alleen verlicht door een venster in de rechte koortravee. De halfronde sluiting is blind. Schip en koor worden tot even boven de vensters geschraagd door steunberen met een zadeldakvormige afdekking.

Interieur
Het interieur wordt gedekt door een gestuukt tongewelf met platte ribben, die ene voortzetting zijn van de vlakke wandpilasters, die dienen als travee-aanduiding. De wanden zijn gepleisterd. De koorruimte achter de rondbogige triomfboog bezit ene tongewelf en een kalot. Op de vloer van het schip en het koor, dat een trede hoger liggen licht- en donkergrijze hardstenen tegels. De ruimte boven het zangkoor wordt gedekt door een stenen kruisribgewelf en wordt verlicht door een breed gotisch venster.

Bron: De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst. De Provincie Limburg /Zuid-Limburg - Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist en Waanders Uitgevers, Zwolle, 1991. ISBN 90-6630-248-8 geb.

Eijsden-Margraten