Havezate Oldengaerde

Oorspronkelijk was landgoed Oldengaerde één van de achttien havenzaten in Drenthe, waar er nu nog maar 7 van bestaan. Oldengaerde behoort tot de meest mooie en best bewaard gebleven havenzaten. Oldengaerde is een van de vijf havezaten, die in of nabij Dwingeloo en het vroegere Dieverderdingspel hebben gestaan.

Een beetje verscholen in het groen ligt even buiten Dwingeloo havezate Oldengaerde. Een statig huis met een gracht eromheen. Gemetselde zuilen benadrukken de achtenswaardige gevel met het jaartal 1717. In dat jaar liet Cornelis van Dongen jr. Oldengaerde verbouwen volgens de laatste mode van die tijd. Het was dezelfde stijl als waarin de Amsterdamse kooplui hun huizen langs de grachtengordel bouwden. Drie eeuwen later illustreert dit prachtige ‘grachtenpand’ aan het Westeinde in Dwingeloo de welvaart van de Drentse adel van vroeger. Dit gebied rond de havezathe heeft een kleinschalige, historische structuur van agrarische erven, afgewisseld met voorname huizen, waarvan de havezate Oldengaerde letterlijk en figuurlijk het middelpunt is.

Oldengaerde stond er in de middeleeuwen al. Voor zover we weten liet ene Reynolt van Echten vlak na het jaar 1400 het eerste huis op deze plek bouwen. Volgens bouwhistorici moet het een sober rechthoekig stenen huis geweest zijn. Het hele leven speelde zich in één grote ruimte af die dienst deed als woonkamer, slaapkamer, keuken en kantoor tegelijk.

De Van Echtens hoorden tot de oudste Drentse adel. Terwijl in de middeleeuwen elders de adel een stevige vinger in de pap had, hadden de ridders in het bestuur van de Landschap Drenthe net zoveel te zeggen als de boeren uit het dorp die eigen land hadden. Iedere ‘eigenerfde’ boer had een stem op de Drentse Landdag. Feitelijk waren de ridders toch ook gewoon boeren die van de opbrengsten van hun land moesten leven. Oldengaerde zou gedurende 240 jaar bewoond worden door leden van deze familie. Op grond van hun afstamming en hun bezit werden Nicolaas van Echten in 1598 en Johan van Echten in 1647 toegelaten tot de Ridderschap van Drenthe.

Een beetje verscholen in het groen ligt even buiten Dwingeloo havezate Oldengaerde. Een statig huis met een gracht eromheen. Gemetselde zuilen benadrukken de achtenswaardige gevel met het jaartal 1717. In dat jaar liet Cornelis van Dongen jr. Oldengaerde verbouwen volgens de laatste mode van die tijd. Het was dezelfde stijl als waarin de Amsterdamse kooplui hun huizen langs de grachtengordel bouwden. Drie eeuwen later illustreert dit prachtige ‘grachtenpand’ aan het Westeinde in Dwingeloo de welvaart van de Drentse adel van vroeger.

Oldengaerde stond er in de middeleeuwen al. Voor zover we weten liet ene Reynolt van Echten vlak na het jaar 1400 het eerste huis op deze plek bouwen. Volgens bouwhistorici moet het een sober rechthoekig stenen huis geweest zijn. Het hele leven speelde zich in één grote ruimte af die dienst deed als woonkamer, slaapkamer, keuken en kantoor tegelijk.

De Van Echtens hoorden tot de oudste Drentse adel. Terwijl in de middeleeuwen elders de adel een stevige vinger in de pap had, hadden de ridders in het bestuur van de Landschap Drenthe net zoveel te zeggen als de boeren uit het dorp die eigen land hadden. Iedere ‘eigenerfde’ boer had een stem op de Drentse Landdag. Feitelijk waren de ridders toch ook gewoon boeren die van de opbrengsten van hun land moesten leven...

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog greep de Drentse landadel zijn kans om zich als aparte ‘stand’ te gaan gedragen. In 1603 kreeg de Ridderschap op de Landdag voor het eerst zelf één stem tegenover twee stemmen van de Eigenerfden.

Wie hoorde tot de Drentse Ridderschap? Het zou gaan om ‘diegeene die van outs daertoe gequalificeert gehouden syn’, maar daar werd de zaak er niet bepaald duidelijker op. Op zoek naar een helder criterium besloot de Landdag alleen iemand die in het bezit was van een ‘adellijke havezate’ toe te laten tot de Ridderschap. Je hoorde dus bij de Ridderschap als je daadwerkelijk op een oud adellijk huis woonde.

Na een discussie van jaren kwam er pas in 1646 een officiële lijst met daarop achttien havezaten. Eén daarvan was Oldengaerde. Van de oude havezaten zijn er nog maar zes over. Dat er in Drenthe meer dan achttien havezaten zijn, komt omdat je zo’n ‘recht van havezate’ kon verkopen waarna de nieuwe eigenaar dat recht op zijn eigen huis mocht overbrengen.

In 1660 droeg de laatste Van Echten het huis Oldengaerde over aan schoonzoon Cornelis van Dongen. De Van Dongens waren een vermogende familie. Bij de dood van Cornelis waren zijn drie zoons alle eigenaar van een eigen havezate. Cornelis van Dongen jr. kreeg Oldengaerde. Het was deze Cornelis van Dongen die het huis grootscheeps liet verbouwen in de zogenaamde ‘Vingboons stijl’ , naar de Amsterdamse architect Philips Vingboons. De strak aangelegde tuin kreeg een Grand Canal zoals de Franse koning Lodewijk XIV bij zijn paleis in Versailles had.Ondanks alle pracht en praal gold ook voor een man als Van Dongen dat hij boer met de boeren gebleven is. Het grote bouwhuis naast de havezate was het centrum van het eigen landbouwbedrijf waar ook de houtteelt een belangrijke rol speelde.

Daarmee zijn we bij een andere opmerkelijke bewoner van de havezate terechtgekomen: Aalt Willem van Holthe, die dankzij de houthandel de rijkste man van Drenthe werd. Van Holthe kocht Oldengaerde in 1808 voor een bedrag van 20 duizend gulden. Van Holthe was één van de invloedrijkste Drenten van zijn tijd. Maar liefst veertig jaar was hij burgemeester van Dwingeloo en hij zat dertig jaar in Provinciale Staten. Behalve Oldengaerde bezat Van Holthe de havezaten Batinge en Rheebruggen in de buurt. Een opmerkelijk verhaal: hij liet beide huizen afbreken toen hij merkte dat ze als bouwmateriaal meer opbrachten dan in de verhuur. Ruim twee eeuwen bleef Oldengaerde bewoond door de nakomelingen van Aalt Willem van Holthe.

andgoed Oldengaerde werd in 2013 overgedragen door de toenmalige eigenaren, de familie Willinge, aan Het Drentse Landschap met het doel het landgoed voor de toekomst veilig te stellen. Het Drentse Landschap heeft vervolgens plannen gemaakt om het landgoed te restaureren en tegelijkertijd nieuw leven in te blazen.

Het landgoed Oldengaerde bestaat uit een ensemble van Rijksmonumentale gebouwen, tuinen, tuinobjecten en bos. De havezate vormt het hart van het landgoed. Het landhuis werd al genoemd in het begin van de 15e eeuw. De huidige classicistische uitstraling kreeg het huis rond het midden van de 17e eeuw. De opvallende entreepartij in rococostijl stamt uit het midden van de 18e eeuw. Oldengaerde behoort tot de achttien oorspronkelijke havezaten in Drenthe, waarvan er tegenwoordig nog slechts zeven resten. Het huis is vrij gaaf bewaard gebleven, ook qua interieur.

In 2017 is gestart met de uitvoering van een omvangrijk project voor restauratie en herbestemming. In de havezate zijn onder meer twee vakantiewoningen van Buitenleven Vakanties aangebracht. Een deel van de havezate is in gebruik gebleven bij de oorspronkelijke eigenaren. Het koetshuis is verbouwd tot woning en ook in het bouwhuis is een woning gerealiseerd, naast een kantine voor vrijwilligers, bergruimten en een mindervalidentoilet. De tuin van het landgoed wordt beheerd door een groep tuinvrijwilligers. In de toekomst zullen er ook rondleidingen over het landgoed worden georganiseerd. Naast de tuin van het landgoed zijn dan ook delen van de havezate en het bouwhuis voor deelnemers aan de rondleiding te bezichtigen.

routeburo