IJzerproductie in Montferland

(Klik op de vetgedrukte woorden voor meer informatie.)
In het Bergherbos heeft van ongeveer de 9e tot de 11e eeuw ijzerwinning plaatsgevonden. Voor die ijzerwinning waren twee stoffen nodig: ijzer(oxide) en hout(skool).

Het ijzer werd gewonnen uit zogenaamde klapperstenen: een leemkern waarop zich (in een wisselend nat en droog rivierlandschap) een onregelmatige laag van ijzeroxide afgezet had. Door latere uitdroging kromp de leemkern waardoor bij het schudden een klapperend geluid te horen was.
Klapperstenen ontstonden in opeenvolgende riviersedimentaties. Deze lagen werden in de voorlaatste ijstijd (Saalien circa 238.000 – 126.000 jaar geleden) opgestuwd en kwamen in stroken aan de oppervlakte. Deze stroken kwamen vooral in het westelijk deel van het Bergherbos voor. Bij de winning ontstonden sleuven, die heden ten dage nog op veel plaatsen te zien zijn. Let wel: de ondiepe en regelmatige sleuven, die hier te zien zijn, hebben te maken met de herbebossing in de 18e en 19e eeuw.

Omdat in de vroege Middeleeuwen de heuvels van Montferland bedekt waren met eikenbossen kon houtskool in grote hoeveelheden geproduceerd worden. Op veel plaatsen in het bos kunnen in de bodem nog de donkere sporen van houtskoolmeilers aangetroffen worden. Herbeplanting zorgde voor nieuwe houtvoorraad.

Het ijzer werd uit de klapperstenen gewonnen door ze te verhitten in een houtskooloven die bestond uit een lemen omhulsel van ongeveer een meter hoog. Door verhitting van de klapperstenen werd ijzeroxide omgezet in ruw zacht ijzer (wolf) dat nog verder bewerkt moest worden. Het restproduct (slakken) smolt waardoor het van het ijzer gescheiden kon worden.

In het feodale stelsel behoorden de gronden toe aan de keizer en waren de graven van Hamaland de vertegenwoordigers van de vorst. In die hoedanigheid konden ze door de ijzerproductie grote rijkdom vergaren. Maar ......., hoeveel bloed zweet en tranen zullen het kappen van bomen, het produceren van houtskool, het opgraven van de klapperstenen, het smelten van de klapperstenen en het verder bewerken van het ijzer wel hebben gekost?

Jos van Nistelrooy