Laren en de kunst

Laren en de kunst
Het groene dorp Laren kreeg aan het einde van de 19de eeuw een reputatie als kunstenaarsdorp. Enthousiast gemaakt door Anton Mauve kwamen kunstschilders naar het ongerepte, arme boeren- en weveversdorp. Behalve schilders werden ook musici, schrijvers en beeldhouwers aangetrokken door de voor hen inspirerende omgeving. De boeren en wevers in het 19de eeuwse Laren waren in het geheel niet vertrouwd met kunst in hun dorp. Het schildersvolkje vormde dan ook een aparte wereld, al zaten de Laarders regelmatig model in al dan niet in het atelier nagebouwde 'binnenhuisjes'. Kunstuitingen in de openbare ruimte waren in de 19de eeuw nog helemaal niet gebruikelijk. Alleen geschilderde uithangborden, zoals die van 'de vergulde postwagen' (de voorloper van hotel Hamdorff, nu verdwenen) en het uithangbord van "t Bonte Paard' waren bij de Laarders gemeengoed. Maar die hingen er dan ook niet voor de kunstzinnige waarde...
De beeldhouwkunst werd aangewend voor de duiding van belangrijke gebouwen, in het bijzonder voor Rooms-katholieke kerken. Het beeld van Johannes de Doper op het Sint Janskerkhof is hiervan een goed voorbeeld. Dit beeld sierde eens de voorgevel van de oude Waterstaatskerk, waardoor voor iedere gelovige in een oogopslag duidelijk was wie de patroonheilige van de kerk en het dorp is.

Geen traditie
Niet alleen in Laren was men in de 19de eeuw nog onbekend met het verschijnsel van kunst in de openbare ruimte. Nederland had, in tegenstelling tot enkele andere landen, op dit gebied geen echte traditie. Kunst was vooral een zaak voor vorsten, adel en sinds de renaissance ook voor rijke kooplieden. Deze richtten naar Frans en Italiaans voorbeeld tuinen in waar beelden werden opgesteld. De kunstwerken in de openbare ruimte bleven beperkt tot de pleinen in de grote steden, maar in het protestante Nederland was weinig animo voor weelderige fonteinen of imposante gedenkzuilen. Een van de zeldzame vroege voorbeelden van een fontein in een Nederlandse stad is de 17de eeuwse fontein op de vismarkt in Leiden. De steden en dorpen werden daarentegen wel vaak verfraaid met waterpompen en daarvan is in ons land een aantal fraaie voorbeelden bewaard gebleven.

Beelden op pleinen
Het eerste echte Nederlandse standbeeld werd in 1829 geplaatst in Brouwershaven. Het is een beeId ter gedachtenis aan de dichter Cats, de 'dichter des Vaderlands'. Met name standbeelden ter nagedachtenis aan kunstenaars zouden favoriet worden. Aan het einde van de 19de eeuw werden in Amsterdam het Rembrandtplein en het Vondelpark ingericht met de bijbehorende beelden van onze 'ongevaarlijke' vaderlandse helden. Nederland kende geen traditie van de verering van volkshelden en voor de Oranjes was het niet gewenst om zich te profileren met beelden van leden van het eigen nog jonge vorstenhuis. Uitgebreide allegorieën op de eigen stad, waarvan de beelden aan het stadhuis (nu paleis) op de Dam getuigen, waren in de 19de eeuw eveneens vrijwel passé. Wel kwam de verheerlijking van arbeid en industrie op gang, zoals bijvoorbeeld tot uitdrukking komt in reliëfs en tableaus in stations van Amsterdam en Haarlem.
In de 19de eeuw werden wel gedenktekens opgericht voor zeehelden, zoals bijvoorbeeld het beeld van Jan Pieterszoon Coen in Hoorn. Interessant is ook het gedenkteken voor J.C. van Speijck in Egmond. Vanwege geldgebrek werd de vuurtoren gebruikt als onderdeel van het nationale monument. En dat is weer tekenend voor de Nederlandse situatie: de beelden in ons land getuigen van eenvoudige oplossingen, gerealiseerd met weinig middelen en bravoure.

Beeldende kunst op de Brink
Aan de openbare ruimte op het platteland was tot aan het begin van de 20ste eeuw nauwelijks aandacht besteed. Bestrating en verlichting waren een zeldzaamheid, laat staan dat er gedacht werd aan verfraaiing van de openbare ruimte. De inhuldiging van koningin Wilhelmina in 1898 bracht daarin enige verandering. Op veel plaatsen in het land werden gedenktekens opgericht ter ere van deze gebeurtenis. De nieuwe stijl van deze monumenten was vaak de Art Nouveau of Jugendstil. De Bussumse Wilhelminafontein is een voorbeeld van een dergelijk gedenkteken.

Voor zover bekend wordt in Laren pas in 1907 het eerste kunstobject in de openbare ruimte onthuld. De pomp op de Brink is een huldeblijk aan Anton Mauve, die het eenvoudige dorp met zijn komst had weten op te stuwen in de vaart der volkeren. Het object was weliswaar een gedenkteken maar had ook een nuttige functie: het zou een bron moeten worden 'waaraan alle Larense kinderen zich konden laven'. De versiering van de vermoedelijk door J.W. Hanrath ontworpen pomp is van de hand van Ed Jacobs, een van de eerste beeldhouwers die in Laren verbleef.

Monumenten voor volk en vaderland
De meeste kunstwerken in Laren zijn geplaatst met een speciale reden. Zo zijn er gedenkbanken ter herinnering aan personen, beelden geplaatst naar aanleiding van jubilea en beeldentuinen ontstaan vanwege de persoonlijke belangstelling van verzamelaars. Beeldende kunst werd een middel om gebeurtenissen onder de aandacht te brengen van het volk. Ze werden geplaatst ter herinnering 'en passante' of als plek om jaarlijks te gedenken. Zoals in veel gemeenten kreeg Laren ook een monument ter herinnering aan de gevallenen in de Tweede Wereldoorlog. Dit gedenkteken kreeg na een lange discussie een plek op de Brink.
De voorstudie voor dit beeld, uit de nalatenschap van de kunstenares Nel Klaassen, is sinds de Open Monumentendag 2002 in bruikleen bij de Stichting Historische Kring Laren en staat opgesteld in het Historisch Centrum.
Veel kunstwerken in Laren zijn geplaatst bij de afronding van grote bouwprojecten, al dan niet vanwege wettelijke regelingen. Zo is er kunst bij het zwembad, de bibliotheek, op het terrein van het Sint Jansziekenhuis en bij de Rabobank.

Thematiek en materiaal
De beelden in Laren hebben vaak een thema, passend bij het dorp of de functie van een gebouw. De thematiek op de Mauvepomp, dansgroep ' de Klepperman van Elleven' en de schaapherder mag duidelijk zijn. De firma Blokker bracht door de plaatsing van een beeldje van winkelende dames een 'ode aan de klant'. De fluitist aan de wand bij het Rosa Spierhuis verwijst naar de muzen die nog immer in het gebouw aanwezig zijn...

De meeste beelden in het dorp hebben een figuratief karakter. Slechts enkele zijn abstract, zoals de kubus bij de bibliotheek en de werken van de Laarder Pepe Gregoire. De Laarder lijkt een voorkeur te hebben voor figuratieve kunst, maar waarom? Philotaxis van Sjoerd Buisman en De Brug van Herman Bartelds zijn minstens zo intrigerend! Bovendien komt in deze kunstwerken het materiaalgebruik opvallend naar voren.
Veel beelden zijn gemaakt van brons. Gedenkbanken, de pomp en plaquettes zijn vaak gemaakt van natuursteen. Hout en glas komen we echter niet tegen. De meeste beelden zijn bovendien vrijstaand.

Uitbreiding van de collectie?
Waar en wanneer worden in de toekomst nog nieuwe beelden geplaatst? Dat is en blijft gelukkig een verrassing. Wel is zeker dat door de komst van nieuwe galeries in het dorp de aandacht voor beeldende kunst sterk toeneemt. Ondernemingen plaatsen nieuwe beelden bij hun bedrijven, maar ook particulieren laten zich niet onbetuigd. Een kunstcommissie waakt bovendien over de kwaliteit van de nieuwe aankopen van de gemeente. De kunst in de openbare ruimte in Laren is uiterst gevarieerd: juist dat maakt deze fietstocht tot een ware ontdekkingsreis! We hopen dat u nog meer van Laren zal genieten, want eigenlijk is het dorp een grote beeldentuin....

More information

Comments Statistics

| | Public