Schaffense Poort aan de veldzijde (Diest)

De Schaffense Poort is een van de oudste stadspoorten van Diest. Ze maakte reeds deel uit van de middeleeuwse stadswallen. Bij de bouw van de 19e-eeuwse verdedigingsgordel rond Diest werd de Schaffense Poort heraangelegd tussen 1837 en 1844. Het was in die tijd de poort met het drukste verkeer. Ongeveer een derde van het verkeer van en naar Diest verliep via deze toegang.

De rondbogige buitenpoort bevindt zich in de 2,5 à 3 meter dikke frontmuur en wordt geflankeerd door zijmuren met schietspleten . Aan de binnenzijde zitten deze schietspleten trouwens in nissen van de dikke buitenmuur en geven de schutter extra bescherming. De militaire architectuur is kenmerkend voor die periode: functioneel, maar door zijn omvang toch imponerend. Bovendien worden accenten aangebracht door het gebruik van de hardsteen ('arduin'). Op zich is die steensoort niet per se nodig om stevigheid te geven, maar het gebruik ervan verhoogt het prestige van het gebouw.

Over de voorgracht lag een houten brug, gedragen door drie hardstenen pijlers en een bakstenen bruggenhoofd. Het gedeelte, van de brug dat direct aansloot op de buitenpoort was ophaalbaar via een katrolsysteem. Verder naar binnen toe, gaan we over de hoofdgracht. Via de gebruikelijke rondboogpoort met steunmuren, lopen we door een ‘koker’ en komen we uit op een rechthoekige binnenkoer waarlangs symmetrisch ‘kamers’ liggen gegroepeerd. In vakjargon is dit een poterne (koker) en zijn de ‘kamers’ gekazematteerde flankbatterijen . Die laatsten zijn verstevigde ruimten waarin de kanonnen werden geplaatst. Zij omvatten elk drie overwelfde kanonkelders (6 x 4 x 3,5 m), van elkaar gescheiden door 1 meter dikke tussenmuren en toegankelijk via getraliede eiken rondboogpoorten. De naar de gracht gerichte maskermuren zijn opengewerkt met een rondbogig kanongat en twee schietspleten. De kanonnen staan dus niet loodrecht op het front geplaatst maar zijdelings. Bovenaan bevindt zich, net onder het gewelf, een rond verluchtingsgat voor de evacuatie van de schadelijke kruitdampen.

Wanneer we verder doorheen de poterne richting de stad stappen, zien we dat er langs weerszijden in de 1,65 meter dikke zijwanden twee boognissen uitgespaard werden. Deze verleenden toegang tot het kruitmagazijn . Het eigenlijke magazijn (5,6 x 4 m) is een overwelfde ruimte met 1 à 1,65 meter dikke muren. De toegang was extra beveiligd met een dubbele deur.

Jan Rymenams