Citadel van Namen

De Citadel van Namen ligt op de heuvel waar de de Samber en de Maas samenkomen, op het kruispunt van verschillende internationale routes. De functie van de vesting was dit kruispunt te verdedigen en te bewaken. Er is dan ook door de eeuwen heen fel om de burcht gevochten.

Hoewel de locatie al sinds de prehistorie af en toe werd bewoond, kreeg ze pas in de 3e eeuw een militaire functie met de bouw van een damwand en het uitdiepen van een natuurlijke greppel tot verdedigingsgracht.

In de Middeleeuwen bouwde men een versterkte residentie op de top van de rots, die geleidelijk werd omgevormd tot een echt kasteel.

Dat slot bestond destijds uit twee delen: het kasteel zelf en een damwand ervoor.

Het kasteel was toen omgeven door torens en hoge muren. Binnen de omheining bevonden zich de residentie van de graven van Namen, een collegiale kerk met daaromheen de woningen van de kanunniken, enkele aula’s (ontvangstruimten), een grote toren, een bakkerij, een kelder, stallen, kapellen, een plaats voor valkerij, putten, waterreservoirs enzovoorts.

Het tweede deel, achter de verdedigingsgracht, bestond uit een muur en vier torens. Deze verdedigingsmuur omgaf de rotsige landpunt tussen de Samber en de Maas. Van deze grote vesting bleven alleen de contouren overeind: drie torens, delen van muren en enkele ruïnes van de verdedigingswerken.

Vanaf 1519 leidt het conflict tussen Karel V, keizer van onze gebieden, en de Franse koning François I tot een echte wapenwedloop. Dat gaf de aanzet tot een versnelde verbetering van de artillerie en ontwikkeling van het weerwerk. Er verschijnt een nieuwe vorm van verdediging, die van de ondergrondse constructie met bastions. Het meest kenmerkend voor die bouw zijn de lagere, bredere muren die zijn bedekt met een laag aarde. In Namen wordt op de top van de vesting een bastionfront gebouwd dat bekend staat als de Mediaan. Het omvat een courtine (muur) tussen twee bastions die elk een kazemat bevatten. Ondanks latere aanpassingen is de architectuur van dit onderdeel nog steeds zichtbaar, inclusief de kazematten.

Nadat Spanje partij was geworden in de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) onderging de Citadel van Namen aanzienlijke verbeteringen en versterking.

Tussen 1631 en 1675 werd een nieuw verdedigingsdeel aangelegd, genaamd 'Terra Nova' (nieuwe grond). Het wordt op het hoogste punt begrensd door een groot hoornwerk geflankeerd door twee halve bastions, terwijl een compleet bastion bescherming biedt aan de zijde van de Samber. Hier zijn de gracht en de vorm van de vestingwerken nog te zien.

Door de eeuwen heen waren de verdedigingswerken geconcentreerd op de hogere delen van de heuvel om aldus de twee belangrijkste zwakke punten van de Citadel te beschermen: het ravijn van La Foliette dat aanvallers beschutting geeft als ze naderen over de licht glooiende helling, en de lager gelegen plekken die de aanvallers bevoordelen omdat die dan van boven komen.

Na verschillende ingrepen die het fort grotendeels van zijn militaire functie ontdeden, en een gedeeltelijke herbouw, werden de laatste grote versterkingswerken van de Citadel doorgevoerd tussen 1815 en 1830. Na de Franse nederlaag in Waterloo hadden de zegevierende landen als doel om Frankrijk binnen zijn grenzen op te sluiten. Daartoe werd een nieuwe gordel van versterkingen aangelegd. De Citadel werd herbouwd door de Nederlanders, gedeeltelijk langs het traject van de oude muren. Deze bouw is nu goed zichtbaar, ongeveer 90 procent van de Citadel zoals we die nu kennen dateert uit deze late periode.

Vanaf het einde van de 19e eeuw maakte de bouw van negen betonnen forten rond Namen de Citadel nutteloos als verdedigingsmiddel. De Citadel werd getransformeerd tot een recreatie- en wandelcentrum. Op het hoogste deel van het terrein kwamen een hotel, een stadion en een openluchttheater te staan. 

De toegang tot deze locatie werd verbeterd door de aanleg van twee wegen, een tramlijn en een kabelbaan.

Alleen de onderdelen Mediaan en Terra Nova behielden hun militaire functie. Ze dienden vooral als kazerne. Maar de Citadel speelde nog tijdens de Tweede Wereldoorlog een grotere militaire rol als commandopost van de Stelling van Namen. Het laatste militaire regiment vertrok in 1977.

Onder deze versterkingen is, in verschillende fasen tussen de 16e en de 20e eeuw, een ondergronds gangenstelsel aangelegd. Oorspronkelijk waren de gangen in totaal zeven kilometer lang, nu meten ze nog zo’n vier kilometer. Ze zijn het grootste netwerk van een citadel in Europa. Vooraanstaande militaire ingenieurs hebben hun stempel gedrukt op de aanleg van de gangen, vooral de Fransman Sébastien le Prestre de Vauban (1633-1707) en de Nederlander Menno van Coehoorn (1641-1704).

Het is nu mogelijk om de Citadel van Namen op verschillende manieren te bezoeken: U kunt het complex op eigen gelegenheid ontdekken met een wandeling in het bosrijke park. Het Bezoekerscentrum Terra Nova biedt bezoekers een reis terug in de tijd, een tocht door de geschiedenis van Namen en de Citadel aan de hand van films, maquettes en documenten. Met een toeristisch treintje kunt u het hele terrein verkennen, genietend van prachtige uitzichten over de valleien van de Samber en de Maas, begeleid door een audio-toelichting met historische informatie. In de ondergrondse rondleiding gaan de bezoekers mee op een reis door het militaire verleden van de Citadel, diep in het binnenste van de vesting. De rondleiding wordt opgeluisterd met beeld & geluid dat de kennismaking verrijkt en leuker maakt.

Willem Vandenameele