FRA, Saverne

Op hun smalst meten de Vogezen nauwelijks een paar kilometer. Aan de Elzasser kant ligt hier de stad Saverne (186 m, 15.000 inw.), de poort tot de Elzas. In de 10e eeuw kregen de bisschoppen van Straatsburg er vaste voet aan de grond; vanuit kasteel Haut-Barr beheersten ze de wijde omgeving. Met Saverne hadden ze een belangrijke troef in handen in hun strijd tegen de Straatsburgse burgerij. Nadat ze in die strijd uiteindelijk toch het onderspit hadden gedolven, verlegden ze hun zetel naar Saverne, waar ze tot de Revolutie residentie zouden blijven houden. Nog geen tien jaar voor de grote omwenteling liet kardinaal Louis de Rohan hier een groot nieuw bisschopspaleis bouwen. Een gebouw van allure, dit Château des Rohan, niet zonder reden het 'Versailles van de Elzas' genoemd. De achtergevel, aan de tuinzijde, imponeert nog het meest: een enorm brede, strak classicistische gevel in Louis-XVI-stijl. Al even recht en streng is de inrichting van het park, dat - curieus contrast - aan twee kanten ingekaderd wordt door het Canal de la Marne au Rhin, dat hier gedwongen wordt twee abrupt haakse bochten te maken. Tegenwoordig herbergt het château een museum, dat is ondergebracht in de rechtervleugel aan de voorkant van het gebouw. In het souterrain bevindt zich de archeologische afdeling, met vooral veel vondsten uit de Galloromeinse periode. Saverne heette in die tijd 'Tres Tabernae' (de drie kroegen), een stad in drie verdiepingen: een steunpunt op het hoogste punt van de Col de Saverne, een bovenstad en een benedenstad aan de voet van de berghelling. De collecties op de tweede verdieping zijn gewijd aan kunst en geschiedenis van het middeleeuwse en moderne Saverne (van half juni tot half september alle middagen, behalve dinsdag, open op zondag ook 's morgens). De historische stadskern is klein en overzichtelijk; het kanaal met de sluis is hier werkelijk heel sfeervol. De belangrijkste bezienswaardigheden vinden we aan of in de nabijheid van de hoofdstraat, de Grand'rue. De rechter straatzijde (gerekend vanaf het château) springt het meest in het oog: vakwerkhuizen, met daar tussendoor zelfs een verdwaalde Jugendstilgevel. Pronkstuk is hier Maison Katz, een rijk bewerkt 17e-eeuws vakwerkhuis, direct naast het neo-renaissancistische raadhuis gelegen. Verderop links, iets naar achteren, zien we de romaanse toren van de Eglise Nôtre-Dame de la Nativité. De overigens gotische kerk herbergt enkele waardevolle inrichtingsstukken uit de late gotiek en de renaissance. De kansel (1495) is van architect/beeldhouwer Hans Hammer, die ook de preekstoel in de Straatsburger kathedraal ontwierp. Verder noemen we hier: een renaissancedoopvont uit 1615 en een gotische graflegging (links voor het koor). In de vensters van de bisschopskapel zien we glas-in-lood uit de 15e eeuw. Een leerling van Peter Hemmel von Andlau schilderde hier kerst- en lijdensgeschiedenis. De kapel wordt afgesloten door fraai hekwerk in Louis-XVI-stijl.

Ten zuidwesten van Saverne scheidt een smalle heuvelrug het Zorn-dal van de Elzasser vlakte. Een betere locatie voor een kasteel is nauwelijks denkbaar. Op het verst vooruitgeschoven punt staat de ruïne van de burcht Haut-Barr (458 m, vanuit Saverne te bereiken over D171). Niet voor niets heette Haut-Barr in de volksmond 'het oog van de Elzas'. Wie dit kasteel in handen had beheerste een van de belangrijkste toegangen tot Lotharingen, en had bovendien een vorstelijk uitzicht op de Elzasser vlakte. Hoe toont het trotse oog tegenwoordig? Op een 200 meter lange, grillig gevormde rotsformatie vinden we een combinatie van bouwresten uit verschillende perioden. De oudste stukken dateren van de Romaanse tijd: daarvan bleef de (in 1880 sterk gerestaureerde) Chapelle St.-Nicolas het best bewaard. Op het middelste van het grofweg in drie brokken uiteenvallende rotsmassief vinden we muurresten van het zevenhoekige woongedeelte van de Romaanse burcht. Van daar kunnen we over de zogenaamde 'duivelsbrug' bovenop de Markstein komen, de markante rotsklomp aan de uiterste zuidkant van het massief.

Uit de periode van de Renaissance bleven behalve de toegangspoort een tweetal bastions overeind: een direct rechts van de neogotische herberg, en een op de uiterste noordpunt van het complex. Deze zijn overigens niet zozeer om militaire redenen aangelegd, maar meer voor de show. Bisschop Johannes van Manderscheid liet in 1583 Haut-Barr verbouwen tot clubhuis van de 'broederschap van de hoorn', een soos van vrolijke drinkers. Broederschap noch kasteel overleefden de Dertigjarige Oorlog. Onder de rots van Haut Barr, ongeveer 200 meter voor de ingang van het kasteel, staat de Tour de I'Ancien Télégraphe Chappe. Claude Chappe (1763-1805) was de uitvinder van een optisch telegrafiesysteem dat bestond uit op hoge punten opgestelde torens met seinarmen. Deze toren was een seinstation op de lijn Straatsburg - Parijs, die van 1798 tot 1852 in bedrijf was. Er is een klein museum bij dat van juni tot september elke dag, behalve maandag, geopend is. Verder naar het zuiden, op de heuvelkam, staan de mines van Grand en Petit Geroldseck (481 m). Grand Geroldseck is een van de oudste (begin 12e eeuw) kastelen van de Elzas. In de 13e eeuw ontpopte de adellijke familie die het kasteel beheerde zich tot het rijkste en machtigste geslacht in de wijde omgeving; de ambitieuze Walther von Geroldseck bracht het zelfs tot bisschop van Straatsburg, waar hij het aan de stok kreeg met de burgerij. Waarmerk van de burcht is de 12e-eeuwse stoere, vierkante donjon; uit de 13e eeuw stammen de blinde arcaden en de gewelfaanzetten in de voormalige ridderzaal. Ten noorden van Haut-Barr, aan de overkant van het Zorn-dal, vinden we de resten van Greifenstein (360 m, vanuit Saverne de D32, na 2 km rechtsaf een kleine zijweg in, vanaf een parkeerplaats voorbij het spoor in 45 minuten te voet omhoog). Ook hier is sprake van twee kastelen, getuige de twee donjons die boven de bomen uitsteken.

janssem