Jacobuskerk Rolde

Vanwaar je ook komt, de Rolder toren zie je van verre. In vroegere tijden was het een baken voor reizigers die te voet of te paard naar Rolde kwamen. Als je uit het noorden kwam en over het Ballooërveld naderde, dan kon je vrijwel recht op de kerk aflopen. Bij nacht zag je de vensters verlicht door een altijd brandende lamp. Landmeters hebben de toren ook gebruikt als vast punt.
Behalve als geografisch middelpunt voor een groot gebied centraal in Drenthe, was de kerk vooral een godsdienstig en maatschappelijk centrum in een zeer ruime betekenis.

Multifunctioneel centrum

We mogen er van uitgaan dat de kerk lang het enige stenen gebouw in de omgeving was. En bovendien groot genoeg om alle inwoners van Rolde en omliggende dorpen op te vangen voor godsdienstige plechtigheden, de zondagsdienst, doop en begrafenis. Bij die omliggende dorpen behoorden behalve Grolloo, Schoonloo, Balloo en de andere dorpen en gehuchten die nog altijd op Rolde georiënteerd zijn, ook Assen, Smilde en Witten. Behalve voor de eredienst werd de kerk gebruikt voor de rechtspraak en zeer waarschijnlijk eveneens voor andere samenkomsten als vergaderingen, openbare verkopingen, etc. Een echt ‘multifunctioneel’ centrum dus.

Rechtspraak

Het vroegere Drenthe was verdeeld in zes dingspelen. Dingspelen zijn rechtsgebieden, het gebied waarin bepaalde besluiten en/of vonnissen van toepassing zijn. De rechtbank in een dingspel heet ‘etstoel’. De 24 leden, ‘gezworenen’ of ‘etten’ werden gekozen, uit elk dingspel vier. De voorzitter was eerst de bisschop of zijn vertegenwoordiger, later de ‘drost’.

Er werd drie maal per jaar rechtgesproken: in Balloo op de maandag na ‘Beloken Pasen’ (een week na Paasmaandag), in Rolde op de dinsdag na Pinksteren en in Anloo op ‘Sint Magnus-dag’, dat is 19 augustus.
De zittingen van de etstoel van Balloo en Rolde werden voor zover bekend steeds in Rolde gehouden. Wellicht was dat in de kerk met een onderbreking tijdens de bouw van deze kerk in een periode van mogelijk 1399 tot 1428. Dat heeft geduurd tot 1688, dan verhuist de rechtbank naar Assen.
De belangrijke plaats die het Rolderdingspel en de plaats Rolde in Drenthe innamen zal te maken hebben met de centrale ligging.

Restauraties

De kerk raakte verschillende keren in verval. In 1854 werd een ‘restauratie’ uitgevoerd, die erg slecht uitpakte: de gewelven en de triomfboog werden verwijderd en de kerk werd verlaagd. Er zijn ook verschillende pogingen gedaan om de kerk te slopen en te vervangen door nieuwbouw. Dat kon gelukkig steeds worden voorkomen.
Na 1945 ging de onderhoudstoestand opnieuw achteruit. Een restauratie was zeer noodzakelijk of liever: onvermijdelijk. Maar het duurde tot 1961 voordat kon worden begonnen. Eerst vond een opgraving plaats. De gegevens die daaruit bekend werden zijn deels hieronder verwerkt. Dat de restauratie een succes werd kunt u met eigen ogen zien wanneer u de kerk bezoekt.

Interieur naar het westen: ca. 1960

Een kort overzicht van de geschiedenis

Rond het jaar 900 werd in Rolde al een kerk gesticht, een houten gebouw dat werd gevolgd door tenminste drie eveneens van hout opgetrokken kerken, waarvan één door brand is verwoest. Rond 1200 werd de houten kerk vervangen door een Romaanse bakstenen kerk, die al bijna even groot was als het huidige Gotische Godshuis, dat circa 1400-1427 werd gebouwd.

Rolde heeft altijd maar één kerk gehad, en hier worden de vieringen gehouden van zowel de Protestantse Jacobuskerkgemeente als de RK St. Jacobusstatie.

Behalve voor de eredienst is de kerk eeuwenlang gebruikt voor de rechtspraak, de ‘etstoel’. Het Rolderdingspel (rechtsgebied) had een belangrijke positie in Drenthe. Tweemaal per jaar vond er een rechtszitting plaats sinds de 13de eeuw tot in 1688, als Assen de centrumfunctie van Rolde overneemt. Er waren maar drie zittingen per jaar, de derde was in Anloo.

Na de Reformatie in 1598 werd in deze kerk de eerste vergadering gehouden van de protestantse kerkgemeenten in Drenthe.

Bij de laatste restauratie (1961-’64) werd de kerk grondig opgeknapt, kreeg de oorspronkelijke hoogte terug en werden koorgewelf en triomfboog weer aangebracht.

In de jaren na de restauratie ( 1964-’68) werden de acht gebrandschilderde ramen van de bekende Limburgse glazenier Joep Nicolas geschonken door Provincie, Dingspelen en Advocaten en Notariaat van Drenthe. Zij geven de overigens zeer lichte en sobere ruimte een kleurrijke, warme toets.

routeburo