Steenbergen

Steenbergen is een oude buurtschap met een eigen markegebied. Andere marken in de buurt waren Kerkenbosch, ten Arlo en Wemmenhove. Al deze marken samen hoorden tot het kerkelijk “kerspel” Zuidwolde. Later zijn al die buurtschappen in de gemeente Zuidwolde opgegaan. Steenbergen was in de 18e eeuw een buurtschap met ongeveer 10 boerderijen. Dat lijkt weinig, maar in één zo’n boerderij woonden grote boerengezinnen en ook inwonende arbeiders en meiden. Dagloners woonden in de buurt in kleine huisjes en soms ook in plaggenhutten in het veld. De gronden van de marke Steenbergen strekten zich uit in het zuiden tot waar nu de Raadhuisstraat in Zuidwolde is. In het oosten was het Steenberger Oosterveld dat tot aan Alteveer liep. In het westen het Steenberger Westerveld dat ging tot de zeer natte gebieden van Moddergat waar nu de A28 loopt. Er zijn onvoorstelbaar veel kubieke meters zand gestort bij de aanleg van de A28 om deze natte veengebieden te dichten. In het noorden liepen de gronden van Steenbergen tot de Steenberger weide, wat nu een wijk van Hoogeveen is. Het geeft de indruk van een groot en rijk gebied. Maar Drenthe is door de eeuwen heen arm en weinig vruchtbaar geweest waar je hard moest werken om te overleven. Het was heide en veen dat ontgonnen moest worden. Op de zandrug van de Steenberger es werd wat landbouw bedreven, in de weilanden rondom werden de koeien geweid en de natte delen aan de randen werden gebruikt als hooiland, waar je meestal maar een keer per jaar wat hooi van af kon halen. De schapen die op de heide liepen, werden vooral voor de mest gebruikt. Iedere avond ging de kudde naar de potstal. Drentse heideschapen hebben weinig bruikbare wol en vlees zit er ook bijna niet aan. Wel zijn ze taai en kunnen ze leven van een heel schrale begroeiing. 

De oudste boerderij op Steenbergen is uit 1852 en dat is die van nummer 5/7 waar nu de familie Lubbert Linde en de familie Jaap Krikken wonen. Ieder jaar organiseren zij grote menwedstrijden voor aangespannen paarden op hun terrein. Ter wille van die wedstrijden is de oude brandput in ere hersteld. De plas tussen de eiken heeft van oorsprong een keileembodem en daar liep al het water van de boerderij naar toe. Bij brand was op heel Steenbergen geen water, dus moest men met emmertjes vanuit zo’n brandput proberen te redden wat er te redden viel. De andere boerderijen van Steenbergen zijn van zo’n honderd jaar later. Opmerkelijk is dat oorspronkelijk de weg langs de oude boerderijen op Steenbergen liep. Dat was het Kerkenpad. Daar mocht het vee niet over, dat werd over de koeiendrift geleid. Toen halverwege de 19e eeuw de wegen werden aangelegd, vonden de boeren van Steenbergen het maar niets om “al dat verkeer” over hun erf te krijgen. De weg is toen over de oude koeiendrift aangelegd en dat is nu de Hoogeveenseweg. De jonge boeren wilden uiteindelijk toch liever juist wel langs de weg wonen, waardoor de latere boerderijen allemaal langs de Hoogeveenseweg zijn gebouwd en de boerderijen op Steenbergen in onbruik zijn geraakt en verdwenen. De gemeenschap was zelfvoorzienend. Aanvankelijk bakte ook ieder zijn eigen brood. Pas veel later kwamen de aparte bakkerijen. Bij Steenbergen was de dichtstbijzijnde bakkerij in het 1e huis aan de Hoofdstraat, waar nu de familie Huls woont. Ook in café de Falieberg was vroeger een bakkerij. Veel ouder is de smederij die in het huis op Steenbergen was, waar nu de familie Postma woont. De hele inventaris van de oude smederij van Steenbergen is nu in het monumentendorp Orvelte te zien. Steenbergen heeft een oude en boeiende geschiedenis. Nog steeds proef je, wanneer je er bent, de historie en zie je het landschap met oude boerderijen en oude eiken en meidoornhagen zoals het al eeuwen is. 

De Steenberger Es is het oude akkerbouwgebied dat behoorde bij de buurtschap Steenbergen. De Steenberger Es liep tot aan waar nu de Raadhuisstraat is. Over de es loopt nog steeds het Kerkenpad. Dat pad liep van Ten Arlo naar de kerk (nu de Hervormde kerk), of eigenlijk naar de begraafplaats bij de kerk. Later zijn op die plek boerderijen gebouwd en nog later zijn die weer verdwenen en is er nu het Kerkplein. Over het Kerkenpad mochten wel paarden en wagens rijden en mensen lopen, maar vee (lees koeien en schapen) mochten er niet over. De koeien werden gedreven over de koeiendrift, dat is het pad waar nu de Hoogeveenseweg ligt. De es werd bemest met mest uit de potstal. De koeien werden iedere avond weer naar de potstal gedreven, want de mest was heel belangrijk. De es van Steenbergen is altijd al een hoger gelegen deel van het gebied geweest. Steenbergen zelf is, net als de andere buurtschappen, gebouwd op een zandrug. Daaromheen was het land laag en vochtig en alleen geschikt als weiland of als hooiland. Op de es werd vooral rogge verbouwd. Dat is een gewas waar je brood van kon maken of soms ook veevoer, en het stro werd gebruikt in de potstal. Later werden er ook wel wat knollen en aardappelen verbouwd en soms wat gerst. Voor tarwe bijvoorbeeld was de grond veel te arm.
In de periode vanaf 1870 ontstond een grote landbouwcrisis. Goedkope overvloed aan graan uit Rusland en Amerika kwam op de markt en de eigen gewassen en de grond kelderden enorm in prijs. In 1875 werd de Maatschappij voor Boscultuur opgericht. De grondbezitters gingen een deel van de esgronden inplanten met bomen. Het eikenhout, of eigenlijk de schors, werd gebruikt voor de leerlooierijen en het hout als materiaal voor gereedschap en als brandstof onder andere voor de bakkerijen. Later werden ook dennen aangeplant om grenen palen te leveren voor de mijnbouw in Limburg. Door uitputting van de esgrond ontstond later ook de “Ziekte der essen”. Dat was waarschijnlijk een ernstig fosfaat tekort in de grond. De komst van de eerste kunstmest (Thomas slakkenmeel) loste dat probleem op. Een andere reactie op de crisis was de opkomst van coöperatieve samenwerking. Dat gebeurde op allerlei gebieden, van agrarische inkoop tot de gezamenlijke afzet van melk en andere producten. Het maakte de agrarische gemeenschap veel sterker. Tegenwoordig is een deel van de es van Steenbergen nog steeds beplant met bos en het resterende akkerbouwgebied wordt gebruikt voor de teelt van allerlei gewassen zoals aardappelen, mais en graan.

routeburo