Art Nouveau in Spa, eerder bescheiden, soms bizar maar altijd boeiend

Deze wandeling voert ons langs de Art Nouveauhuizen van de binnenstad van Spa. Ze is gebaseerd op het Parcours Art Nouveau dat door de toeristische dienst werd uitgewerkt. Je kan deze wandeling als brochure verkrijgen. We vonden de tekst echter weinig sprekend en zeker voor iemand die kennis wil maken met deze stijl, is er naar ons gevoel te weinig achtergrond. De opsomming van kenmerken en termen gaat op den duur vervelen. Toegegeven, het is nu eenmaal zo dat deze eigenschappen vaak terugkomen. We hebben getracht om enkele andere bronnen te raadplegen en meer achtergrond te geven, ofwel over Art Nouveau in zijn algemeenheid wanneer dit ter plekke kan gezien worden, ofwel met extra informatie over de architect en de bouwheer.

Over het traject

De wandeling loop door de stad en dat is niet altijd even rustig. Het grote verkeer moet nu eenmaal dwars door de stad en het ideaal van de jaren 1970 was om er een brede boulevard aan te leggen. Maar we weten dat de stad naar mogelijkheden zoekt om dit aangenamer te maken.

Het parcours bedraagt zo’n 3,5 kilometer. Je zou het circuit anderhalve kilometer kunnen verkorten door Villa Emma op de drukke Avenue Astrid over te slaan. We vonden het de moeite waard om dit niet te doen. Enerzijds omdat deze villa bizar interessant is en anderzijds omdat je dan langs de koninklijke villa (nu musea) passeert die in dezelfde tijd herbouwd werd. En dit op een moment dat Art Nouveau zijn intrede maakte, maar de traditionele burgerij hoogtij vierde in de badstad. Slechts twee woningen die te ver lagen, hebben we niet in het traject opgenomen. Ze staan wel beschreven. En omdat ze in de buurt van de Wauxhall liggen, misschien toch de moeite waard om er een extra kilometer bij te doen.

Het traject loopt langs de klassiekers van Spa: de Pouhon van Peter-de-Grote, de thermen, het casino, de Leopold II-galerijen, de koninklijke villa en de Sint-Remacluskerk. Wie Spa voor de eerste maal bezoekt, moet deze zeker een keer gezien hebben. Wie Spa reeds kent, zal deze herkenningspunten aangenaam vinden.

Begin- en eindpunt

We vertrekken op de parking van de Rue Promenade de Quatres Heures. De parking is gratis en je start meteen met een mooi voorbeeld.
Wie met de trein komt, kan na 150 meter stappen gemakkelijk aansluiten op de wandeling.

Over Art Nouveau in Spa

Spa bezit een interessant architecturaal patrimonium. Uiteraard zijn er de typische instellingen die te maken hebben mat haar functie als kuuroord zoals de thermen, het casino, de wandelgalerij Leopold II, de Peter-de-Grote-bron, de hotels … Anderzijds zijn er ook de woningen van de rijkere burgerij en industriëlen die in Spa al dan niet een tijdelijk verblijf hadden. In de groene omgeving van de stad zijn dat de talrijke villa’s. In de stad zelf overwegen de 19e-eeuwse neostijlen, vooral neoklassiek en eclecticisme. Art Nouveau is slechts beperkt vertegenwoordigd. Het is moeilijk om daar een reden voor te geven maar de korte periode dat deze stijl populair was, namelijk van 1890 tot 1914, zal er wel mee te maken hebben. Het duurde trouwens altijd wel even alvorens de vernieuwende ideeën uit de grote steden bij de kleinere provinciale steden ingang vonden.

Op enkele uitzonderingen na moeten we dan ook geen bijzondere Art Nouveaugebouwen in de stad verwachten. Opvallend is dat er geen namen van grote Art Nouveau-architecten aanwezig zijn. Het zijn vaak de architecten met een lokale bekendheid die op vraag van de klant in deze stijl bouwden, maar daarnaast net zo goed en overwegend zelfs neoklassieke of eclectische woningen realiseerden. Namen zijn Marcel Hansen, Arthur Noel en Emile Petit. Soms zou bouwheer, die geen inwoner was van de stad, zelf zijn architect van buiten de stad kiezen. Dat is het geval voor het Maison Charlier dat vernoemd is naar de Luikse architect Gustave Charlier.

Een interessant en vaak voorkomend verschijnsel is dat oudere gevels versierd werden met Art Nouveau-elementen. En dat gebeurt vooral door de gevel een nieuwe pleisterlaag te geven en daarin de versierselen aan te brengen. Raamomlijstingen, erkers en keldergaten werden functioneel niet gewijzigd. Soms kreeg de schrijnwerkerij van de deur een accent van Art Nouveau. De basisindeling van het huis bleef erg traditioneel.

En eigenlijk is dat toch een wezenlijk kenmerk van art nouveau: versieren. Functioneel zijn er geen echte vernieuwingen maar de klassieke elementen zoals vensters, deuren, erkers, kroonlijsten en gevelstenen worden decoratief uitgewerkt.

Er zijn slechts enkele woningen die in hun geheel kunnen beschouwd worden als authentiek Art-Nouveau. Gebouwen die je dan zeker moet gezien hebben zijn Maison Charlier, Maison ‘Rayon de Soleil’ en het Art-Nouveauhuis aan de Rue Promenade de Quatre Heures.

Cement kent in de tweede helft van de 19de eeuw een succesverhaal. Al snel wordt het aangewend om oudere gevels een nieuw uitzicht te geven. Met cement kan je plastisch veel doen en het beroep van ‘cimentier’ is evenveel als ‘ornamentalist’ met een grote vaardigheid en creativiteit. Dit beroep werd dan ook onderwijzen aan de plaatselijke ‘vakschool’.

Een erg mooie voorbeeld van zo’n ‘make over’ is ‘Villa Emma’, maar er zijn veel andere.

Art Nouveau is de stijl bij uitstek die koketteert en wil behagen. Alle elementen in en op de gevel kunnen gebruikt worden om dit doel te bereiken. Neem rustig de tijd om ze te zoeken. Veelkleurige gevels, gebruik van gekleurde bakstenen of verschillende gekleurde natuursteen, grijze hardsteen die vlijmscherp kan gemodelleerd worden, platen en banden van keramiek, sgraffito, smeedijzer, glas-in-lood, figuratieve of gestileerde voorstellingen van de natuur, het serene vrouwenhoofd met lange, golvende haren, … Vooral golvende vormen wanneer we het over de florale Art Niveau hebben. Maar gestrengheid bij de geometrische variant. Je zal het allemaal tijdens deze toch tegen komen.

Tip

Neem een verrekijker mee. Veel details in de versiering kan je beter naar waarde schatten wanneer je ze dichterbij kan zien.