Oost-Souburg

Hoe gek het ook klinkt, in feite dankt Souburg haar ontstaan aan een reeks overstromingen, die vanaf het jaar 300 gedurende enkele eeuwen het mondingsgebied van de Schelde teisterden. Het veengebied dat later Walcheren zou gaan heten, raakte door het oprukkende water helemaal ontvolkt, maar datzelfde water zorgde ervoor dat er in het veen kreken werden uitgeschuurd, die gaandeweg werden opgevuld met zand en klei. Tussen die ruggen werd het laagliggende veen met klei overdekt. Kortom: de voorwaarden voor succesvolle bewoning werden door de natuur zelf geschapen.

Rond het jaar 600 was het zover, dat de kreekruggen voldoende waren opgehoogd om mensen ‘toe te laten’. Al duurde het tot ver in de tiende eeuw voordat er echt sprake was van concentraties op dorpsniveau. Vlissings gemeentearchivaris Adri Meerman gaat wat die oude tijden betreft graag te rade bij de in Veere woonachtige hoogleraar prof. dr. P.A. Henderikx, die in publikaties en in lezingen al heel wat over de ontstaangeschiedenis van Walcheren heeft gemeld. ‘Ons eigen archief over Souburg gaat immers niet verder terug dan de zeventiende eeuw.’ De handelsnederzettingen langs de kust moeten aardig welvarend zijn geweest. Hoe is anders te verklaren dat in Souburg een burg, een versterkte plaats, werd aangelegd. In het in 1860 verschenen boekje van een ‘boze Souburger’ (daarover in een later artikel meer) heette het nog dat de burg diende om kostbare produkten als wol, zout en graan te beschermen tegen roofzuchtige Vlamingen. ‘Maar geschiedenis is een levende wetenschap’, beklemtoont Adri Meerman. ‘Want inmiddels weten we beter. Misschien dat de Vlamingen af en toe ook op dievenpad gingen, maar de burg diende toch vooral ter bescherming tegen de Noormannen, die tussen ruwweg 830-990 plunderend rondtrokken.’

Eerder?

Welk dorp was er nu eerder? Oost-Souburg of West-Souburg? ‘Ik denk dat ik de Oost-Souburgers teleur moet stellen’, lacht de gemeentearchivaris. ‘Want al kende de eind negende eeuw gebouwde burg, de ‘Karolingische Burcht dus, enige bewoning, toch was daar nog geen sprake van een echt dorp. De plaats Souburg, in oude tijden onder andere Subburgh genoemd, wordt voor het eerst in 1162 in een schriftelijke bron aangehaald. Tegenpaus Victor IV bevestigt dan de abdij van Middelburg in haar bezittingen. Bezittingen waartoe ook de kerk van West-Souburg behoort. En pas in 1247 werd Oost-Souburg een zelfstandige parochie, als dochter van West-Souburg. De stichting van die parochiekerken gaf aan dat de bevolking geleidelijk groeide. Ik wil in dit verband prof. Henderikx aanhalen, die in een lezing voor de Vereniging Vrienden van het Stedelijk Museum en het Gemeentearchief Vlissingen het volgende opmerkte: ‘Kerkstichtingen wijzen op een toename van het aantal inwoners, waarbij de bewoners dan natuurlijk wel motieven moeten hebben gehad voor al die kerkstichtingen. En die zijn er zeker geweest, zowel van religieuze als van wereldlijke aard. Voor wat de religieuze drijfveer betreft, zal er een grote stimulans zijn uitgegaan van de Gregoriaanse hervormingsbeweging, die verbetering van de zielzorg propageerde en de gelovigen opwekte vaker, liefst wekelijks, naar de kerk te gaan. De wereldlijke drijfveer lag vooral in de vorming van ambachten, zo ongeveer de voorlopers van onze gemeenten. In Zeeland viel de stichting van ambachten tot in de veertiende eeuw precies samen met het stichten van parochies. Steeds wanneer een nieuwe parochie ontstond, werd er ook een nieuw ambacht uit een groter ambacht afgesplitst. De parochiekerk vervulde dan ook een rol in het rechtsleven. Allerlei afkondigingen door schout en schepenen werden in de kerk gedaan en aanklachten werden in de kerk ingediend.’

Kasteel

Adri Meerman: ‘Omstreeks de dertiende eeuw stond er, we nemen aan in West-Souburg, een kasteel dat onder meer door het geslacht Van Borssele en door Anna van Bourgondië werd bewoond. Karel de Stoute, Karel de Vijfde en Maximiliaan van Oostenrijk vertoefden er. Illustere lieden dus. Ik ga nu even met reuzenschreden door de geschiedenis, om wat sneller in de achttiende eeuw te belanden. De tijd waarin ik immers de gegevens uit ons eigen archief kan halen. Het kasteel werd in 1573 in brand gestoken. Vijf jaar later kocht Philips van Marnix, heer van Sint Aldegonde de ambachtsheerlijkheid West-Souburg en de overblijfselen van het kasteel. Philips liet de burcht weer opbouwen en noemde ze Aldegonde. Pas in 1783 verdween de burcht van de kaart: ze werd afgebroken.

Wonderdoend

Oost-Souburg werd in de jaren rond 1300 vooral bekend als bedevaartscentrum. De mensen trokken van heinde en ver naar de parochiekerk, gewijd aan de heilige maagd Maria, omdat in een nis een wonderdoend Mariabeeld stond, Onze Lieve Vrouwe van de Toren. Bij de beeldenstorm in 1566 werd dit beeld naar beneden gegooid en verbrijzeld. Rechtsdienaren van de beruchte hertog van Alva namen ongenadig wraak voor dit - wat zij noemden - heiligschennis. Abraham de Deckere, schout van Oost-Souburg, en zijn echtgenote Petronella Pieters Dochter werden wegens het breken, violeren en prophaneren (ontheiligen) van de Oost-Souburgse parochiekerk opgehangen.’

Het eerste artikel in deze serie verscheen in de Souburgsche Courant van mei 2002.

routeburo