Vossenberg

Uitzichtpunt  

“Het mysterie is zoeter dan de verklaring” (pater Ladislas)

Volgens archeologe Rica Annaert van het Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed (V.I.O.E.) is het geheim van de Vossenberg complexer dan aanvankelijk werd vermoed. De heuvel zal voor altijd zijn geheim bewaren. Wat er in het verleden is gebeurd, kan wellicht nooit meer worden achterhaald. De hypothese van een grafheuvel kan worden uitgesloten gezien de moerassige ondergrond. Er zou sprake zijn van een mogelijke combinatie van drie verklaringen.

In de eerste plaats is er de legende van de Noorman Gelmel uit de 9de en 10de eeuw, een leuk verhaal dat zeker de plaatselijke bewoners zal aanspreken! Volgens historische bronnen hebben de Noormannen via het rivierenstelsel van de Schelde, de Schijn, de Aa, de Mark, enzovoort heel wat vernielingen aangebracht in de Kempen. Een relatie tussen die verwoestingen en de oprichting van een versterking op Ginhoven, is onmogelijk aan te tonen. Vanuit archeologisch onderzoek in andere delen van Vlaanderen en Nederland lijkt deze optie heel voorbarig.

Een tweede mogelijke verklaring zegt dat de Vossenberg een castrale motte was: een kunstmatig opgeworpen heuvel uit de 11de of de 12de eeuw met daarop de houten woontoren van een plaatselijke heer. Aan de voet van dit opperhof was meestal ook een neerhof gekoppeld, waar zich het dagelijks leven en de economische activiteiten afspeelden. Zowel het opperhof als het neerhof waren omgeven door een gracht en afgebakend met een omheining van palen of staken. Sporen van een eventueel neerhof zijn niet gekend. Plaatselijke toponiemen als Vossenberg, Wijthof (omheind hof) en Staakheuvel kunnen dit verhaal bevestigen, evenals oud kaartmateriaal. Op bodemkaarten en op de kopie van het Popp-kadaster is in het alluviaal (door aanslibbing ontstaan) gebied van de Mark duidelijk een circulaire ophoging herkenbaar: de Vossenberg.

Uit grondboringen uitgevoerd op 16 maart 2005 blijkt dat de grachtvulling van de Vossenberg bewaard is gebleven, op circa 60 tot 100 cm diepte. De gracht liep tussen de twee donkere banden die zichtbaar zijn op de luchtfoto (zie middenpagina) en was verscheidene meters breed. Ze wordt afgedekt door zestig centimeter opgehoogde grond van gemengde samenstelling, waarschijnlijk grond afkomstig van het geëgaliseerde mottelichaam.

In de gracht bevinden zich verbrande houtresten en onder de gracht zit alluviaal materiaal met veenrestanten. De ondergrond bestond uit een moeras: een alluviaal gebied. De ligging in een alluviale vlakte, wijst heel typisch op een castrale motte. De grachten waren gevuld met water. Het mottelichaam zelf is wellicht volledig vernield.

Na de castrale motte kwam er wellicht een moated site, de derde optie. Zo’n moated site was een hoeve die door een gracht was omgeven en die in de 13de à 14de eeuw door een boerenfamilie werd aangelegd naar het voorbeeld van de vroegere mottes, om zo de rijkdom te tonen. Mogelijk ging het om een Einzelhof, een bedrijf dat instond voor de ontginning en exploitatie van het omringende, relatief laaggelegen gebied. Leenders beschrijft in zijn boek “Van Turnhoutervoorde tot Strienemonde” een goed Ter Borch in Zondereigen, vermeld sedert 1350. Vermoedelijk gaat het hier om de moated site? Ook bodemkaarten en de kopie van het Popp-kadaster tonen een meer ovale structuur op de hoger gelegen akkers. Deze staat ook vermeld op de kaart Vandermaelen (1846) en op de topografische kaart van 1937. Toen was een deel van deze gracht nog zichtbaar.

Hermans Cor Meerle