Stille getuigen van het Heidebos

Het Heidebos is een prachtig natuur- en wandelgebied op het grondgebied van Wachtebeke en Moerbeke met een oppervlakte van 270 ha, waarvan het beheer toevertrouwd is aan Natuurpunt Moerbeke-Zuidlede.

Het Heidebos is hiermee het grootste natuurgebied van Natuurpunt in Oost-Vlaanderen.

OPGELET: Honden zijn op sommige delen van deze wandeling niet toegelaten!

De bezoeker wordt getrakteerd op een gevarieerd landschap. Achter elke bocht ontplooit zich steeds een nieuwe boeiende wereld. De ene keer loopt je langsheen statige beuken en eiken of door een Heidegebied. In de berken- eiken-en dennenbossen ben je alweer alle gevoel voor oriëntatie kwijt.

Wat is daar te beleven?

Het Heidebos staat bekend om zijn bijzondere planten en paddenstoelen. De kleine Knoopzwam, het Eikenbladfranjekelkje en het Adelaarsvarenrijpkelkje zijn enkele zwammen die in het oog springen. Als echte heideplanten vallen Hondsviooltje, Vogelpootje en de kleine Leeuwenklauw het meest op.

De keizer van het Heidebos is echter de Wespendief. Een roofvogel, die heel erg op een buizerd lijkt, blinkt uit door wespennesten op te sporen en uit te graven. De Boompieper valt op met zijn typische parachutevlucht wanneer hij zijn liedje ten beste geeft. Al zingend vliegt hij uit de top van een boom op, maakt een boogvlucht en valt dan als een parachute terug in een andere boomtop.

Kort om. In het Heidebos wordt je ondergedompeld in een schitterend stiltegebied.

In de vroege ochtend zoeken de laatste nachtdieren en rustplaats tussen de eerste priemende zonnestallen. Tegen de avond neem je ongewild deel aan de strijd tussen de vallende duisternis en de krimpende zonnestralen die het bos in een geheimzinnige en raadselachtige sfeer omtoveren.

In het Heidebos stoot je vast op vreemde resten beton als van een autoweg. In werkelijkheid is dit een oud Duits vliegveld.

Verder ontmoet je vast en zeker de slenterende Gallowayrunderen, krijsende Ransuilen, jagende Wespendieven, de streekeigen levendbarende Hagedis, een schichtig Reetje en vele raadselachtige Paddestoelen.

Geschiedenis van het gebied

Tussen 1568 en 1648 woedde in deze streek de Tachtigjarige oorlog. Daarbij stonden de Noordelijke (Staatse) en Zuidelijke (Spaanse) Nederlanden tegenover elkaar. Deze oorlog was ook een godsdienstoorlog tussen protestanten en katholieken. Het Waasland was een frontgebied. De Spanjaarden legden hier een verdedigingslinie aan tegen de meer noordelijke forten van prins Maurits. Deze Spaanse forten kregen veelal de naam van een heilige. Het waren vooral aarden wallen, omringd door een gracht. Binnen de wallen was er een primitief kamp voor de soldaten. Aan het voormalig noordelijk gelegen fort Francipany zijn de oude wallen en grachten nog duidelijk herkenbaar. De glooiing van het terrein duidt aan waar de vroegere verdedigingsgracht lag. Naast het fort “Francipany” waren er nog andere forten. In 1645 bouwden de Spanjaarden het fort “Ter West” langs de Parmavaart. Deze ‘vaart’ werd in de zestiende eeuw door de Spanjaarden gegraven voor de bevoorrading van de troepen bij het beleg van Antwerpen. Bijna op één rij lagen de forten “Francipany”, de “Papemutsen” en “Ter West”. Dit laatste fort lag waar nu de verbindingsweg tussen Wachtebeke en Moerbeke loopt, ongeveer ter hoogte van de toegang tot het Heidebos. Deze straat heet daarom ook de Fortstraat.

Wegbeschrijving

Je start op PARKING 2 en je loopt de voor je liggen lange dreef in en lees aandachtig de routebeschrijving. Je gaat RD. De gehele dreef is afwisselend afgeboord met Grove Den, Amerikaanse Eik en Beuk. Je zult merken dat tijdens je wandeling het merendeel van de paden uit fijn zand bestaan. Dit komt doordat na de laatste IJstijd, zo’n 10.000 jaar geleden, de toenmalige rukwinden een stuifzandrug opwierpen van Maldegem tot in Stekene. Je bent ondertussen op zo’n 230 m van de parking verwijderd. Hou nu de rechter kant van de weg in de gaten en zoek de Plataan of een boom met een “camouflageschors”. Let tijdens de zomermaanden op voor de eikenprocessierups! Wandel een goede 800 m RD. De lange zanderige dreef breng je tot aan een T-splitsing. Op deze plek staat links een informatiebord over de Gallowayrunderen. Kijk nu even achterom naar die dikke Beuk. ! Zie je die 2 gaten net onder de kruin? Dit zijn 2 woningen van de Bonte Specht. Sla nu LA de zandweg op en wat verderop ga je door het houten poortje. Dit poortje dient voor de runderen gesloten te blijven. Hier zie je ook een informatiebord over het Heidebeheer. Wij volgen de weg LA (dus niet de kant van de zitbank). Daarna steeds RD. Eenmaal in het bos, RD en aan de eerstvolgende splitsing RA. Dan terug RD tot je aan een 3-weg komt. Aan je rechterzijde staat een informatiebord over de Grote diversiteit. Ga voorbij het informatiebord en RD. Je blijft de weg volgen tot het pad een hoek naar L. maakt van 90°. Te herkennen aan 2 signalisatiepaaltjes en een grote mooie Beuk aan je rechter zijde.

Op deze plaats sluiten nog wegjes aan, die zijn echter niet zo duidelijk en waarschijnlijk gemaakt door de rondtrekkende Gallowayrunderen. Je gaat LA, voorbij de signalisatiepaaltjes. (met de Beuk in de rug). Je blijft steeds de zandweg volgen en je neemt het houten hek aan de Hoogstraat. De “Hoogstraat “ neemt je RA. Dan RD in de “Molenweg”. Dit was destijds de weg om naar een van de 3 molens te gaan. Bij de 1e eerste splitsing neem je RD en bij de 2e splitsing neem je RA om vervolgens nog eens RA te nemen. Te herkennen aan de MTB-paaltjes voor mountainbikers. Hierna RD tot de “T” (T-splitsing) of de “Keizershoek”. In de “Keizershoek”, RA. Vervolgens LA en ga doorheen het houten poortje. Dit poortje dient voor de runderen gesloten te blijven. Je bent nu in een landschap dat vrij kaal en droog is. Dit is een waterwinningsgebied van de Waterleidingmaatschappij. Ga RD en neem opnieuw doorheen een houten poortje. Dit poortje dient voor de runderen gesloten te blijven. Na het poortje Je vervolgt verder de weg RD tot aan een klein informatiebordje met vermelding “Verwijderen van Fijnsparren”. Een beetje een vreemde activiteit van Natuurpunt zou je zeggen. Natuurpunt verwijdert hier de aangetaste en ten dode opgeschreven fijnsparren. Door de aanhoudende droogte zijn de vele bomen sterk verzwakt. De Letterzetter, een schors kever van zo n halve centimeter groot, treft de verzwakte fijnspar dodelijk. Om de opmars van de letterzetter te beheersen is het daarom belangrijk dat aangetaste bomen zo snel mogelijk worden verwijderd. Het uitgedunde bos kan zich nadien spontaan ontwikkelen en is met meer inheemse loofbomen beter bestand tegen de klimaatverandering. Het verwijderen van aangetaste bomen met de Letterzetter is een wettelijke verplichting. Ga verder RD. Je komt nu in het gebied van één van de grootste uilen van Europa, de Ransuilen. Als je heel stil en aandachtig de toppen van de dennen afzoekt dan kan je er eentje zien. De nesten hebben de vorm van een open mand. Ga LA en de weg RD met een grote bocht naar links tot aan het infobord “Graanmolens en olieslagmolens”. In de vroege Middeleeuwen werd deze omgeving ‘Affelgem’ genoemd. Affelgem was toen een hoogte met vijf windmolens. Eén molen stond in de Knokkestraat. Van deze molen kan je de molenberg nog gedeeltelijk waarnemen. Een andere molen, de Veldmolen of Herstersmolen van de familie Hesters, stond in het Axelsvaardeken 27, te Wachtebeke.

De “Veldmolen” was een houten staakmolen die voor 1478 werd opgericht. Hij stond op een molenberg, schuin achter de molenaarswoning. De molen werd een aantal keren herbouwd zoals in 1710.

Naast de windmolen werd in 1837 een rosmolen gebouwd en rond 1880 een stoommolen. Er kon ook nog met de wind gemalen worden. In 1912 werd de staakmolen gesloopt en vervangen door de zogenaamde “Heidemolen”, een houten korenwindmolen gebouwd in 1790 aan de Heidestraat te Moerbeke. De Veldmolen geraakte in 1946 in onbruik. In 1954 volgde de sloop.

Een andere staakmolen bevond zich op het kruispunt van de Molenstraat met een kerkwegel, die toen de kerken van Moerbeke en Overslag verbond. Deze molen werd ‘Theymeuleken’ genoemd. Hij stond hier nog in 1670. De overige molens waren al vóór 1600 verdwenen. Nog drie molens stonden verder in noordelijke richting (Hoogstraat) vanaf ‘Theymeuleken’.

Staakmolens werden vooral gebruikt voor de productie van lijnolie, Lijnolie , verf en zeep werd gewonnen uit lijnzaad, het zaad van de vlasplant.

Staakmolens waren ook eenvoudig van constructie en verplaatsbaar naar een plaats met meer wind.

De staak of standaard bestond uit een verticale, stoere eiken spil, waarrond de molenkast in zijn geheel kon worden gedraaid of gekruid, zodat de wieken naar de wind kunnen worden gezet.

Je vervolgt de weg RA en dan de weg RD tot aan Parking 1. Eens voorbij de infrastructuur van de parking ga je RA en door het houten hekken. Dit poortje dient voor de runderen gesloten te blijven. Ga verder RD en na ca. 100 m zie je aan je rechter zijde, op ongeveer 20 m van de weg, een klein heuveltje verscholen achter een draad. Dit is het nest van de Rode Bosmier (Formica rufa) een vaste gast van het bos. Vind je die mier tijdens je wandeling, dan weet je dat je door een gezond bos loopt. Sla nu LA. Wat verderop merk je heel wat sporen van oude betonwegen. Dit gedeelte van het bos wordt in de volksmond “het Vliegplein” genoemd. Deze betonbaantjes zijn restanten van een vliegveld dat in 1939 door het Belgisch leger werd aangelegd. De Duitsers namen het vliegveld tijdens de oorlog over en werkten het verder af. Je kan je een duidelijk verschil in duurzaamheid waarnemen tussen de twee betonstroken. De Duitse soldaten verkochten immers een deel van het cement aan de lokale boeren. Dit werpt vandaag zijn vruchten af op ecologisch vlak. Op de Duitse, kwalitatief minder goede betonstrook, groeien planten als Koningskaars, Muurpeper en vele andere. Na de bevrijding ging het vliegveld over in Engelse handen en werd het een stockerings- en werkplaats voor rollend materieel. Hoewel ze nu sterk overgroeid zijn, blijven de betonbaantjes getuigen van deze woelige periode. Loop nu RD. Wat verderop, in de bocht naar rechts, merk je aan je rechter zijde een schitterende Eenstijlige Meidoorn (Crataegus monogyna).

Een normale Meidoorn kan uitgroeien tot een echte boom. Maar hier hebben we een exemplaar dat waarschijnlijk door verstoring van zijn genen, vanaf de grond flink gaat kronkelen. Deze Meidoorn heeft iets magisch. Net een nest reptielen die uit de grond kruipen. Meidoornbessen worden gegeten door een hele reeks vogels. Vooral spreeuwen en vinken, maar ook lijsters, Kramsvogels en Koperwieken. Er groeien ook enkele specifieke paddestoelsoorten op de Meidoorn: Harde voorjaarssatijnzwam, Vingerhoedje, Meidoorndonsvoetje, … Daarnaast trekt Meidoorn ook heel wat insecten aan (voor de bestuiving vooral (zweef)vliegen en bijen), maar ook andere insecten, waaronder een aantal zich helemaal in Meidoorn gespecialiseerd heeft. Dankzij zijn doornen heeft een flink uitgegroeide Meidoorn ook zijn nut als veilige nestplaats voor vogels.

Loop nu RD. Op een bepaald moment sta je opnieuw in een open ruimte. Je zou kunnen denken dat het hier eens heeft gebrand, maar fout. Aanvankelijk was het hele Heidebos overwoekerd door de Amerikaanse vogelkers. Deze boom werd reeds in de 17e eeuw geïntroduceerd uit Amerika om ornamentele redenen. In de jaren 1960–1970 werd deze boom gepromoot met duidelijke bosbouwdoeleinden: de snel verterende bladeren zouden de arme zandgronden vruchtbaarder maken en de snelgroeiende boom met een rechte stam die zo'n twintig meter hoog wordt, zou kwalitatief hout opleveren.

Maar de realiteit bleek anders te zijn! Deze boom komt hier nagenoeg enkel als struik voor en meer nog, de struik verspreidt zich razendsnel en dit ten nadele van de inheemse flora. Onder zijn dicht bladerdek kan geen andere boom kiemen of opgroeien.

Daarom werd besloten (ook op Europees niveau) de boom te bestrijden en te verwijderen.

Dit open gebied is van zeer groot belang voor de dieren vanwege de grote biodiversiteit en voor een waakzame natuurliefhebber onwaarschijnlijk boeiend. Met wat geluk hoor of zie je de wespendief, een boomleeuwerik, de boompieper, de nachtzwaluw, de eikelmuis of de levendbarende hagedis. Ga RD en negeer alle zijwegen tot aan een duidelijke breder weg. Neem RA, de bredere zandweg op. (de andere richting is versperd) RD tot aan een 1e wegafslag. Hier woont de grootste specht van Europa, de Zwarte Specht (Dendrocopos martius. Zijn thuis bevindt zich 10 m achter het houten hek. Daar staat een flinke beuk met net onder de kruin, een groot ovaal gat. Ga nu LA, de lange, kaarsrechte dreef in en RD. Na ongeveer 355 m zie je aan je linker zijde de Boshut van Natuurpunt Moervaart -Zuidlede. Daar kan je even gaan verpozen en laat het netjes achter. Loop verder en na ca. 160 m RA en RD. Na nog eens 160 m neem je het houten poortje en sla je LA. Nu RD en na ca.200 m ben je terug aan Parking 2.