Vroedvrouwenschool Heerlen

In het voorjaar van 1999 is de vroedvrouwenschool aangewezen als beschermd monument ingevolge de Monumentenwet 1988.

Architect Jan Stuyt (1868-1934) ontwierp de vroedvrouwenschool te Heerlen, bestaande uit verschillende gebouwen op een heuveltop met het Imstenraderbos als achtergrond. Met deze buitenstedelijke situering werd tegemoetgekomen aan een medische eis omtrent frisse lucht en kon een ruimhartige spreiding van de verschillende gebouwen over het beschikbare terrein ontstaan. De vroedvrouwenschool bestaat uit een poortgebouw met school, een kliniek en een woning voor de directeur; een economiegebouw werd onlangs door brand getroffen. Koningin Wilhelmina legde op 25 september 1920 de eerste steen. In 1922 was het werk voltooid. Ruim tien jaar later volgde de bouw van een kapel; Jan Stuyt en zijn zoon Giacomo zorgden samen voor het ontwerp (1934).

De stichting van dit opleidingsinstituut annex kraamkliniek houdt rechtstreeks verband met een vordering van de medische wetenschap in de negentiende eeuw. Dr. Ignaz Semmelweis (1818-1865) ontdekte in 1847 een klinisch-hygiënisch verband tussen bacterievorming, besmetting en zuigelingensterfte. Als direct gevolg van de aanvankelijk zeer omstreden inzichten van dr. Semmelweis ontstond een nieuwe medische gedragslijn waardoor de moeder- en zuigelingensterfte met forse aantallen terugliep. In de vroedvrouwenschool is deze doorbraak op medisch gebied te herkennen in afzonderlijke gebouwen als een school, een doorgangshuis en een vrouwen- en zuigelingenkliniek. In dit perspectief valt aan de vroedvrouwenschool medisch-historische betekenis toe te kennen. Ter herinnering aan de grote verdiensten van dr. Semmelweis is in het trappenhuis van het poortgebouw een medaillon met zijn beeltenis aangebracht.

In Nederland stond nog een tweede vroedvrouwenschool in Rotterdam, maar jammergenoeg is die verloren gegaan. Voor Jan Stuyt vormde 'Heerlen' zijn tweede grote opdracht in de gezondheidszorg. In 1907 bouwde hij samen met Jos Cuypers de Boerhaavekliniek te Amsterdam en in 1925 kwam in Alkmaar het Sint Elisabethziekenhuis tot stand. De vroedvrouwenschool in Heerlen is als enige van deze grote Stuyt-complexen vrijwel geheel behouden gebleven.

Het complex van Jan Stuyt is zeer monumentaal. De gebouwen zijn niet alleen groot en representatief, maar ontlokken aan de bezoeker vanwege de hoge situering, de uitgestrekte presentatie en hun onderlinge en doordachte schikking al gauw een uitroep als 'tjonge tjonge'. Meer dan één kenmerk van Stuyts stijl valt in het ensemble te ontdekken. De geblokte pilasters op de hoeken van de gebouwen, een torenachtige opbouw bij de ingang, natuurstenen guirlandes rond een oeil de boeuf, het gebruik van een tympaan boven een deur of venster en de toepassing van een bolvorm (stuiter) als verwijzing naar de naam van de architect vormen enkele uitwendige karakteristieken. De plattegronden vertonen een heldere orde en bestaan uit lange gangen met aangrenzende vertrekken als behandelruimten, onderzoekskamers en zalen terwijl Stuyts kennis van (gewapend) beton in de hoofdconstructie tot uitdrukking komt (in de koepels van de kerk van de Heilig Landstichting [1913] bij Nijmegen en de St. Catharinakerk [1916] te 's-Hertogenbosch vindt men andere voorbeelden van Stuyts interesse voor gewapend beton als bouwmateriaal). De vroedvrouwenschool toont Stuyt op zijn best waar zijn vroegere werk nogal eens een neogotische afhankelijkheidsverklaring bevat. In de materiaalkeuze zorgde Stuyt voor toepassing van het streekeigen Maastrichts krijt in fries, lijstwerk en pilaster terwijl de plint uit Kunradersteen bestaat.

Michel