Kerkenfietspad (oost)

Het Groningerland tussen de Waddenzee en het Reitdiep staat vol met bezienswaardig cultureel erfgoed en de historische verhalen liggen er voor het opscheppen. Middeleeuwse kerkjes, authentieke wierdedorpen, statige herenboerderijen, molens, oude dijken en weidse landschappen. Stap op de fiets en ontdek het zelf!

Het kerkenfietspad bestaat uit twee fietsroutes, via fietsknooppunten uitgezet langs 50 culturele erfgoed ‘hotspots’. Je kunt de oostelijke (deze bekijkt u nu) en westelijke fietsroute afzonderlijk van elkaar fietsen, maar ook in zijn geheel. Beide lussen overlappen elkaar bij knooppunt 21 in startpunt Wehe-den Hoorn. Je kunt uiteraard elk ander startpunt kiezen. Van deze route is in de kerken langs de route een fysieke routekaart verkrijgbaar met daarin informatie van de bezienswaardigheden langs de route.

Deze fietsroutes zijn samengesteld door vrijwilligers van de kerken van Vierhuizen, Ulrum en Pieterburen ter ere van 50 jaar Stichting Oude Groninger Kerken. De SOGK is sinds de oprichting in 1969 heel succesvol met het restaureren, beheren en hergebruiken van monumentale kerken en orgels. Voor meer informatie kijk op www.groningerkerken.nl. De fietsroute blijft ook na dit jubileumjaar bestaan.

 

Routebeschrijving

Start bij (21) in Wehe-den-Hoorn en fiets via (21) naar (16). Onderweg langs boerderij Welgelegen en Verhildersum. Links een wierde. Bij (16) ben je in Leens met de Petruskerk en de pastorie.

Ga verder via (17) en (18) naar Kloosterburen met twee kerken: de Nicolaaskerk en de Willibrorduskerk, en een klooster.

Vervolg de route naar (36), (35) en (33). Onderweg bij Wierhuizen een lijkhuisje en in Pieterburen rechts de Petruskerk en de theeschenkerij, links het rentmeestershuis en de oude school, nu bezoekerscentrum Groninger Landschap. Aangekomen bij (33) fiets je door naar (32). Onderweg kom je door Kaakhorn en langs een kolkje.

Aangekomen bij (32) kerk en pastorie Westernieland. Onderweg naar (31) fiets je door een oud stukje landschap. Verder via (34) naar (98). Onderweg de kerk in Saaxumhuizen.

Door naar (27). Je komt in Eenrum langs een rode pomp en de Laurentiuskerk. Naast de molen, even verder in het dorp, is een mosterdmakerij.

Fiets verder via (26) en (25), Mensingeweer. In de Michaelkerk is een Arp Schnitger orgel. In het dorp is ook een molen 'Hollands Welvaart'.

Fiets richting (40). Onderweg fietst u langs rechts water en links een oude boomgaard. In Warfhuizen rechts de kerk.

Vervolg route naar (40) en via (94) terug naar het beginpunt (21). Let op: van (94) naar (21) is geen knooppuntverwijzing, volg het Wehesterpad.

 

Bezienswaardigheden

1 BOERDERIJ WELGELEGEN De museumboerderij is ingericht als een Groninger boerderij in de zomer van 1870.

2 VERHILDERSUM In 1953 zijn de laatste bewoners vertrokken. De ingerichte kamers geven een kijk in het leven op een landgoed in de 19e eeuw.

3 TUINSTERWIERDE De Tuinsterwierde vormt onderdeel van een kwelderwal, waarop ook Wehe-den-Hoorn, Leens, Ulrum, Elens en Vierhuizen liggen. In de middeleeuwen was de Tuinsterwierde bewoond, destijds de kern van buurtschap Tuins.

4 PETRUSKERK LEENS Deze prachtige kruiskerk, opgebouwd van tufsteen, met binnen mooie gewelven dateert uit ongeveer 1100. In de kerk het beroemde Hinszorgel uit 1733.

5 PASTORIE De pastorie stamt uit ongeveer 1870 en is prachtig gerestaureerd.

6 NICOLAASKERK KLOOSTERBUREN De Nicolaaskerk bevindt zich op een verhoogd voormalig kerkhof dat nu dienst doet als plantsoen. De zadeldaktoren uit 1658 staat op restanten van het vroegere Oldeclooster.

7 WILLIBRORDUSKERK Deze prachtige kerk uit 1868 is ontworpen door architect Pierre Cuypers (1827 - 1921). Gebrandschilderde ramen en twee muurschilderingen van Willibrordus herinneren aan hem.

8 KLOOSTER Het klooster Sint-Johannes Evangelista, in de 12e eeuw gebouwd, ook wel Oldenclooster genaamd. Een eeuw later kwam hier het nonnenklooster Nijenklooster bij. Van beide kloosters is niets meer terug te vinden. Het gebouw dat er nu staat, is het voormalige zusterhuis dat nu in gebruik is als hotel.

9 LIJKHUISJE Oorspronkelijk was Wierhuizen een echt dorp. Het dorp werd zwaar getroffen door de Kerstvloed van 1717, waarbij veertig mensen om het leven kwamen en 17 huizen verwoest werden. Ook de kerk raakte door de overstroming tot een ruïne. Kort na 1727 werd de kerk gesloopt. De restanten werden gebruikt voor het herstel van de zeedijk. Nu resteert alleen nog het kerkhof. In de 19de eeuw werd het lijkhuisje gebouwd. Bij latere restauratie zijn herinneringen aan de Kerstvloed aangebracht. Het lijkhuisje is open en de moeite waard.

10 PETRUSKERK PIETERBUREN De oorsprong gaat terug tot in de 15e eeuw. De geschiedenis van de kerk is nauw verweven met die van het dorp en de bewoners van de voormalige borg ‘Huis ten Dijke’. De kerk heeft een zeer fraai interieur, met een unieke, rijk versierde triomfboog en een rijkgedecoreerde eikenhouten kansel in de classicistische Lodewijk XVI-stijl. Op de orgelgalerij bevindt zich een Leichel-orgel. Bekijk ook de rouwborden in het koor.

11 THEESCHENKERIJ In het uit 1888 stammende gebouw voor Godsdienstonderwijs is nu een theeschenkerij. Het buitenterras is bij de oude ‘dobbe’ (een drenkplaats voor vee). In de botanische tuin stond vroeger de weem (boerderijpastorie) Nu is er o.a. een collectie stinzenplanten te bekijken.

12 RENTMEESTERSHUIS Voormalige rentmeesterswoning (Jachtlust) Hoofdstraat 51, in 1884 gebouwd voor de rentmeester van Huis ten Dijke (borg Dijksterhuis) in opdracht van Gerhard Alberda van Menkema (1829-1902). Dit huis is een monument. De borg Dijksterhuis werd in 1903 gesloopt.

13 OUDE SCHOOL De school uit 1867 is nu bezoekerscentrum Waddenkust van Het Groninger Landschap met toeristische informatie en er is van alles te zien over het waddengebied.

14 KAAKHORN Het streekje Kaakhorn ligt ten noorden van Westernieland aan een doodlopende weg over de voormalige oude dijk uit ongeveer 1350. De naam Kaakhorn verwijst naar de kaak (schandpaal) die hier vroeger stond. De kaak stond op de horn (= hoek) van het dorp.

15 KOLKEN De Kaakhorn en de Oudedijk werden vroeger de Dijkstreek genoemd. Deze naam verwijst naar de ligging aan de oude 13e eeuwse zeedijk (de zeeborg), die na de Kerstvloed van 1717 werd vervangen door een nieuwe zeedijk. Aan de Kerstvloed in 1717 herinneren nog de twee kolken in het buurtje; één aan de Kaakhornsterweg en één aan het Kaakhornsterpad. Deze ontstonden door het kolkende water bij een dijkdoorbraak.

16 KERK WESTERNIELAND Tot de Kerstvloed in 1717 het dorp gedeeltelijk wegspoelde, is de 13e eeuwse kerk van Westernieland het middelpunt van het dorp geweest. De kerk bleef overeind, maar was zwaar beschadigd. Het dorp is na de Kerstvloed meer oostwaarts herbouwd, zodat de kerk en pastorie nu niet meer in het midden van het dorp staan. Op het kerkhof grafzerken die herinneren aan robbenjagers. Ook een regenbak voor de tijden dat water schaars was. Westernieland kreeg in 1957 waterleiding. Vóór die tijd hadden de inwoners een put of regenton. Als het water op was, kon men voor ƒ 0,25 per melkbus water kopen uit de put van de kerk. Dat water gebruikte men vooral voor de was.

17 PASTORIE Aan de noordzijde van de kerk staat een weem (boerderijpastorie), in 1882 achter een oudere pastorie gebouwd. De gevels van de kerk werden toen voorzien van dezelfde blokbepleistering als de pastorie. In deze weem is in 1944 domineeszoon en cabaretier Freek de Jonge geboren. 

18 OUD LANDSCHAP Hier is nog een gedeelte van de in 1717 grotendeels weggespoelde dijk te zien, de dijk was aangelegd op een zgn. kwelderwal (een natuurlijke verhoging ontstaan door buitendijks aangespoelde klei). De Noordpolder werd na 1815 bedijkt, waardoor de dijk uit 1718 nu als slaperdijk fungeert.

19 KERK SAAXUMHUIZEN De kerk is 13e eeuws, de herenbanken geschonken door jonker Goosen Geurt Alberda. Het houtsnijwerk met de voorstelling van het laatste avondmaal werd gestolen. Tico Top (houtsnijkunstenaar) heeft een replica vervaardigd. Na een stevige klim in de kerktoren is een prachtig uitzicht over het Hogeland de beloning.

20 WATERPOMP De gietijzeren dorpspomp werd in 1871 geplaatst. De ‘rode pomp’ is in 1997 gerestaureerd na 50 jaar buiten werking te zijn geweest.

21 LAURENTUISKERK EENRUM De laat-romaanse kerk is in de 13e eeuw opnieuw gebouwd en gewijd aan Laurentius (een martelaar uit de 3e eeuw). De binnenmuren met tufstenen van het vorige kerkgebouw. Sinds 2008 eigendom van de SOGK met in de kerk een Lohmanorgel.

22 MOLEN DE LELIE De Lelie (1862) is een korenmolen, en tot 1954 ook pelmolen. De molen is tot 1954 beroepsmatig werkzaam geweest. Sinds 2007 eigendom van de Stichting Het Groninger Landschap en draait wekelijks dankzij vrijwilligers.

23 MICHAELKERK MENSINGEWEER Een eenvoudige zaalkerk met toren uit de 13e eeuw. Het metselwerk van grootformatige kloostermoppen is sinds 1842 verborgen onder een witte pleisterlaag, na restauratie op twee stukken weer zichtbaar. De kerk heeft een orgel van Arp Schnitger uit 1698 dat ruim twee eeuwen in de Petruskerk (Pieterburen) heeft gestaan, en in 1901 naar Mensingeweer kwam. Het orgel is in 2010-2011 volledig gerestaureerd.

24 ABELSTOK Je fietst nu langs een bijna 100 jaar oude, grote verwilderde boomgaard, de verschillende soorten appelbomen geven nog steeds hun vruchten, een heerlijk maal voor de hier levende herten. Rond de vroegere gaarde staan nu wat populieren, wilgen en essen. Weggezakt in de vette zeeklei en overgegeven aan gezwam: papierzwam, groene schelpzwam en fluweelpootjes.

25 MOLEN HOLLANDS WELVAART De Hollands Welvaart is een koren- en pelmolen. Tot in de jaren zeventig van de twintigste eeuw is de molen professioneel in gebruik geweest. In de molen die pal langs het veel bewandelde Pieterpad staat, is nu, na enkele restauraties, de koffieen theeschenkerij ‘In de Malle Molen’ gevestigd.

26 KLUIZENARIJ WARFHUIZEN De rooms-katholieke Kluis van Onze Lieve Vrouwe van de Besloten Tuin in Warfhuizen is de jongste van de Nederlandse kluizenarijen, en de enige die op dit moment door een kluizenaar bewoond wordt. Na de komst van de ‘Bedroefde Moeder van Warfhuizen’ is de kapel van de kluis Nederlands noordelijkste Mariabedevaartplaats geworden.