Bokkenrijders in het grensgebied

Nadat de legers van de Zonnekoning en die van zijn Engelse en Hollandse tegenstanders in het begin van de 18de eeuw onze contreien verlaten hadden, was er een periode rust. Maar midden van de eeuw werd die vrede ruw verstoord wanneer de Fransen opnieuw gewapenderhand de Oostenrijkse Nederlanden voor enkele jaren bezetten. Daarenboven teisterden mislukte oogsten en een epidemie van rode loop de bevolking. Niet iedereen onderging deze armoede en ellende op een lijdzame manier. Mannen en vrouwen organiseerden zich in gewapende bendes en haalden met geweld het geld waar het zat. Op het platteland waren dit de rijkere boeren en molenaars. Maar ook kasteelheren en de clerus ontsnapten niet aan hun aandacht. In het Nederlandse Brabant en Limburg en bij ons in het Luikse Land van Loon, werden die bendes ‘bokkenrijders’ genoemd. De naam is door mensen bedacht. Vroeger dacht men dat de duivel eruit zag als een bok. De bange bevolking meende dat de leden van de roversbenden knechten van de duivel waren en op bokken door de lucht reden. De bendes sloegen op korte tijd toe op verschillende uiteen gelegen plaatsen waardoor de mythe ontstond dat de rovers en moordenaars konden vliegen. In werkelijkheid waren er verschillende grote bendes actief. Maar een kenmerk hadden ze gemeen: de leden schrikten er niet voor terug om ongebreideld geweld te gebruiken.

Zo ook geschiedde in 1753 in de Grazenmolen. Op 4 juni van dat jaar, Hemelvaartsdag, zakte een handvol bendeleden gekleed in een blauwe kiel en met een ‘boeckzak’ op de rug bij het vallen van de avond naar de molen af. Achteraf zou blijken dat Sus van Lewe uit het nabije Rummen de leiding had. De hond had amper de tijd om aan te slaan. Enkele bendeleden drongen het molenhuis binnen. Ze drukten de molenaar Jacobus Van der Bempt een pistool op de borst en eisten geld: “Doe hoendt, op den oegenblick u geldt." De molenaar was helemaal niet van plan om hier zomaar aan toe te geven. Maar verweer had geen zin; Jacobus werd tegen de grond gegooid en gekneveld. De meid Catharina Hardy, ongerust door het lawaai, snelde ter hulp en sloeg met een "snel1" een van de rovers een gat in het hoofd. Er waren drie man nodig voor ze overweldigd, geslagen en gekneveld werd. De verwarring en het tumult waren totaal. Huisvrouw Catharina Croes riep om hulp maar werd met de woorden: "Slaat die alde hex doet” en met stokslagen de mond gesnoerd. Ook zij werd vastgebonden. De schurken troffen de andere meid Catharina Van Tilt op haar kamer aan. Zij werd bij gebrek aan koorden aan haar bed gebonden met strengen garen. Ondertussen ging de hond wild te keer. Dit razend geblaf wekte de knecht P. Moreau, die in de paardenstal lag te slapen. Ook hij snelde ter hulp maar werd ogenblikkelijk door twee op wacht staande rovers bij de keel gegrepen, in huis gesleurd, op de grond gegooid en aan handen en voeten vastgebonden. Tenslotte werd ook de andere knecht Jan Celis gepakt en gekneveld. De bokkenrijders hadden de naam onschuldigen weinig kwaad te doen. Het moet ons dan ook niet verwonderen dat de hoofdman beval om de meiden en knechten verder gerust te laten.

Nu de situatie onder controle was, concentreerden de rovers zich op de zaak waarvoor ze gekomen waren: geld. Met de sleutels van de molenaar en zijn vrouw doorzochten ze alle hoeken en kanten van het huis. Ze vonden geld en andere waardevolle zaken, rukten de gouden trouwring van de molenaarsvrouw en toen ze niets meer vonden, vroegen ze aan de molenaar of er nog geld was. De molenaar ontkende, maar toen de bandieten in zijn broekzak nog enkele geldstukken aantroffen, was er genoeg reden om hem opnieuw bruut te slaan. Het enige effect was een zieltogende molenaar.

Je moet wel ongemeen harteloos en cynisch zijn om vervolgens te midden van de kreunende slachtoffers bij een flakkerende gewijde kaars, genoegzaam te eten en te drinken. Enige tijd later bliezen ze de kaars uit, verlieten na een geslaagde avond rustig het pand en lieten de slachtoffers hulpeloos achter. De molenaar zou enkele dagen later aan zijn verwondingen overlijden.

Toen die de volgende dag bij toeval gevonden werden, liet de graaf van Duras onmiddellijk een onderzoek instellen. Dit onderzoek gebeurde grondig en verrassend nauwkeurig. Alle getuigen werden ondervraagd op basis van een uitgebreide lijst met 35 vragen. Het waren vragen die heel concreet de omstandigheden moesten beschrijven en waarbij de verschillende getuigenverklaringen getoetst werden zodat er een coherent en waarheidsgetrouw verhaal ontstond. Daarenboven werd niet alleen het verloop gereconstrueerd maar bevatten de vragen de feiten die strafbaar waren.

Bij het getuigenverhoor bleek dat Sus van Leeuwe en Gerard Vanrusselt van Rummen herkend werden.

Maar de wet is geduldig, ze vergeet niet en achterhaalt de waarheid wel. Niet veel later werden vijftig leden van de bende opgepakt en te Wellen, Stevoort en Herk-de-Stad opgeknoopt. De straffen waren ongemeen wreed. Onthoofden was waarschijnlijk nog het meest humane, maar wurging, levend verbranden, radbraken of in stukken hakken waren doorgaans onderdeel van een afschrikwekkend spektakel.

Jan Rymenams