Aarschot en architectuur. Architectenwoning van Jozef Fonteyn

(Albertlaan, 37)

In 1923 bouwde architect Fonteyn hier zijn gezinswoning in een stijl die regionalisme wordt genoemd. Interessant is dat het een hoekwoning is. Dat betekent dat minstens de gevel en een aan de straatkant belendende zijde fraai werden uitgewerkt en bijna de indruk gewekt wordt van een vrijstaande ‘villa’.

Het was niet toevallig dat de woning hier gebouwd werd. De Albertlaan had in de wederopbouwplannen van architect Arthur Pladet een belangrijke plaats gekregen, met de bedoeling om er een straat met riante woningen van te maken, aansluitend op een park aan de Orleanstoren. De laan werd opgevat zoals de brede Brusselse avenues met twee brede rijstroken gescheiden door een groene berm. We zijn hier trouwens aan de rand van de bebouwde stad en op dat moment sloten de percelen aan bij een landelijk landbouwgebied. In die zin was het dan ook logisch dat niet zozeer voor een stadse neostijl werd gekozen, maar voor een regionale vormgeving.

Het is duidelijk dat de wederopbouw na de Eerste Wereldoorlog in het voordeel uitviel van historiserende neostijlen en regionalisme. In de stadskern primeerden de historiserende stijlen. Dat was logisch want men wilde het beeld van een middeleeuwse stad suggereren.

Op meer landelijke plaatsen en hier dus ook aan de periferie van de stad, werd er eerder voor een regionalistische stijl gekozen.

Wat valt hier op?

Wat we nu niet meer zien, is dat de baksteen witgeverfd was en de het houtwerk groen geschilderd. De strekken en bogen waren onbeschilderd. De witte kleur verwees naar de witkalk die vroeger gehanteerd werd. Een donkere plint was dan weer een verwijzing naar de zwarte teerlaag.

De aanwezigheid van klapluiken. Hoewel rolluiken in die periode reeds beschikbaar waren, greep men terug naar deze landelijke vorm om de vensters af te sluiten.

De Hollandse klokgevel doet hier wat vreemd aan maar is ook een verwijzing naar een landelijke bewoning. De bakstenen vormen een traditioneel kruis- of Hollands verband.

De ramen, vooral deze op de verdiepingen zijn min of meer geïnspireerd door Vlaamse renaissance en de middeleeuwse bak- en zandsteenstijl, maar ze voldoen niet aan het criterium van kruisramen.

Verder is er een modern plan met trappartijen, dakkapellen, overdekt terras met rondbogen en schuine steunberen. Een achtkantig balkon met erker getuigt van de invloed van art deco.

Niet hier, maar in andere regionalistische woningen zal bv. het strooien dak vaak gecombineerd met ‘alles op de begane grond.’ een interessante verwijzing zijn. Ook puntdaken en hoge rode pannendaken met dakkapellen zijn evenzovele kenmerken. In het interieur is de schouw erg belangrijk en de symbolische uitdrukking van ‘het gezin’.

Het hekwerk van het balkon en de tuinafsluiting is pas later waarschijnlijk door een andere eigenaar – zie het monogram KH – van metalen smeedwerk voorzien. Op een oude foto is het hekwerk minder sierlijk en van hout.

In de topgevel is er een achthoekige ster als ornament met de naam ‘Ons Heil’ en het jaartal 1923. De ster wordt gevormd door twee vierkanten die ten opzichte van mekaar 45° gekanteld zijn.

Regionalisme komt op op het einde van de 19de eeuw. Het is een uiting van de zoektocht naar nationale stijlen, m.a.w. het jonge België zocht naar een eigen identiteit en architectuur was daar een expressie van. Enerzijds hebben we daarin het teruggrijpen naar de neostijlen uit een periode waarin Vlaanderen een sterke eigen identiteit kende en economisch belangrijk was. Dat zijn gotiek, renaissance en barok. Om de een of andere reden wordt het classicisme onder Franse invloed en tijdens de Oostenrijkse periode als natievreemd beschouwd. Nochtans zal het classicisme lange tijd belangrijk blijven, vooral wat de openbare gebouwen betreft. De pure canon van deze neostijlen werd zelden gehanteerd en als reactie hiertegen zal de architect stijlelementen mengen en spreken we van eclecticisme. Eclecticisme is vooral een persoonlijke uitdrukking van bouwheer en architect en houdt weinig rekening met een zogenoemde ‘volksaard’ – wat dat ook moge zijn –. Op deze stromingen ontstaat er een reactie om rekening te houden met (lokale) bouwtradities toen er helemaal geen architect bij kwam kijken. Bouwwijzen die aangepast waren aan het lokale klimaat, de lokale landelijke economie, de lokale beschikbare materialen, … Bouwwijzen die een uiting zijn van de ‘genius loci’.

De vraag is natuurlijk ‘wat zijn dan de kenmerken van zo’n regionale architectuur?’ We zien dat er op het einde van de 19de eeuw een soort van inventaris ontstaat die de kenmerken beschrijft. Zo is er voor België het indrukwekkende werk Documents Classés (1880- 1906), door architect Jules Jacques Van Ysendyck. De regionale stijl heeft tot vandaag zijn sporen nagelaten: enerzijds kennen we ‘fermette’ en anderzijds de zgn. ‘pastoriewoningen’.

Architect Jozef Fonteyn (1889-1970)

Jozef Fonteyn was afkomstig van Tremelo. In Aarschot was hij tijdens de Eerste Wereldoorlog verantwoordelijk voor de schatting van de oorlogsschade. Na de oorlog vestigde hij zijn bureel te Aarschot, maar behield zijn domicilieadres in Tremelo. Hij behoorde samen met A. Pladet, E. Van Nieuwerburgh, V. Van Roey en J. Evrard tot de kleine groep architecten die het uitzicht van de wederopbouw in Aarschot zouden bepalen. In het centrum bouwde hij voornamelijk in een neo-Vlaamse-renaissancestijl of in een historiserende barok. In de nieuw aangelegde straten was de vormgeving eerder regionaal of neotraditioneel geïnspireerd.

Vanaf 1923 werkte hij in dienst van de stad Aarschot. Op 28 februari 1941 werd hij benoemd als voltijds bezoldigd bouwmeester van de stad Aarschot. Dit hield tevens in dat hij vanaf 1 april 1941 geen werk meer voor particulieren mocht uitvoeren. Hij zou deze functie van stadsarchitect tot 1954 vervullen.

Jan Rymenams