Betuwelinie en De Spees

Een restant van de verlengde Grebbelinie in de Betuwe draagt de wondelijke naam "De Spees". Vlakbij de toenmalige boerderij 'De Spees' sloot een versterkte liniedijk aan op de Rijndijk. Spees komt van het spies-vormige perceel, dat gevormd werd door de aansluiting van de Rijnbandijk en de Marsdijk. De fortificatie stamt uit het jaar 1799 en werd aangelegd onder Frans toezicht. Het hoornwerk was bedoeld om de vijand, die waarschijnlijk over de dijk zou naderen, tegen te houden. Het gebied voor De Spees lag te hoog om onder water gezet te worden, zodat de verdediging van deze plaats extra aandacht kreeg.
Op fort De Spees staat ook een replica van een Romeinse wachttoren. Hoewel op de natuurgetrouwheid nog wel wat valt af te dingen, is het wel een leuk speelobject voor kinderen. Het fort zelf is een monument in het kader van de Grebbelinie. Bron: Grebbelinie.nl

Doel en functie

Het hoornwerk 'De Spees' is de noordelijke afsluiting van een dwars door de Neder-Betuwe gelegen verdedigings- linie. Het is de naar het zuiden gerichte verlenging van de voor defensie belangrijk geachte Grebbelinie.

Reeds in het midden van de 18e eeuw werden er schets- tekeningen en plattegronden getekend, maar pas in de jaren 1799-1800 werden de Liniedijk en het hoornwerk bij de Spees aangelegd. De wallen, bastions en hoornwerken werden uit aarde opgeworpen en oorspronkelijk zal er op het hoogste gedeelte een borstwering ter bescherming van de soldaten zijn geweest.

Aan de zuidzijde sloot de verdedigingslinie aan op de Waaldijk bij Ochten. Daar verrees een met de Spees vergelijkbaar hoornwerk dat De Batterij' werd genoemd. Dit hoornwerk is in de twintiger- en dertiger jaren afgegraven en is thans vrijwel geheel verdwenen. Slechts een deel van de grondslagen zijn nog summier in de uiter- waarden bij Ochten zichtbaar.

Wateroverlast

De Spees is in de loop van de afgelopen twee eeuwen meerdere malen onderwerp van discussie geweest. Met regelmaat heeft men overwogen het af te graven en even zo vaak zijn er ook weer herstelwerkzaamheden aan verricht. De linie werd aangelegd met een puur militair doel. Daarnaast fungeerde zij ook als een dwarsdijk.

Bij dijkdoorbraken in de Over-Betuwe bracht het naar het westen afstromend water de bewoners van Opheusden, Hien, Dodewaard en Eldik in problemen. De dwars- dijk belemmerde de doorstroming van het water, waardoor het tot grote hoogte kon stijgen en het gebied voor langere tijd nat hield. Het water kon alleen door de nauwe inundatiesluis in de Linge worden afgevoerd. Bij de dijk- doorbraken in maart 1827 in Eldik, was de belasting van de Liniedijk zo zwaar dat deze tussen Ochten en de Linge doorbrak.

Militaire betekenis

Gedurende de eerste honderd jaar van zijn bestaan werden de Linie en de Spees nooit militair bedreigd. Pas in de 20° eeuw kwam hier verandering in.

Vanwege de Duitse dreiging werd in 1939 in Neder- land de algehele mobilisatie afgeroepen. Alle vesting- werken moesten weer in staat van verdediging gebracht worden. Bij de Spees, de Liniedijk en de reeds verdwe- nen fortificaties bij Ochten, werd koortsachtig gewerkt om deze weer te versterken.

Onder de naam Betuwesteilingwerd de voormalige linie Ochten-De Spees weer in gebruik genomen. In het voorterrein werden tientallen verdedigbare voorposten opgericht en op meerdere strategisch belangrijke plaat- sen werden tankgrachten gegraven. Er werd een groot aantal betonnen kazematten (bunkers) gebouwd, waarvan er op en rondom de Spees nog een aantal bewaard zijn gebleven. Het zuidelijk deel van de linie kon door inundatie (onderwaterzetting) extra worden verdedigd.

De Duitse inval in 1940

Toen het Duitse leger in mei 1940 ons land binnenviel, lag het zwaartepunt van de gevechten in de Betuwe bij de voorposten en stellingen voor Ochten. Bij de Spees bleef het rustig. In dit vak van de Betuwestelling waren de gevechtshandelingen beperkt tot wat schermutselingen bij de meer oostelijk gelegen voorposten.

Op de Grebbeberg aan de overkant van de Rijn is drie dagen hevig gestreden voor de vrijheid van ons land en vanaf het hoornwerk de Spees werd gedurende die strijd zwaar flankerend vuur naar de Duitse indringers afgegeven. De doortocht van materiaal in de Nude en de bezetting van steenfabriek De Blauwe Kamer' werd hierdoor bijzonder bemoeilijkt. Na de Duitse inval werden de stellingen in een snel tempo geslecht en gedurende de bezetting bleef het er rustig.

Het einde van de oorlog: 1944

Toen in september '44 de geallieerde operatie Market- Garden' werd uitgevoerd kwam de dreiging plotseling toch weer uit het oosten. In allerijl bezetten de Duitsers de onttakelde Betuwestelling en brachten die weer zo goed mogelijk in staat van verdediging. Ook het hoornwerk op de Spees werd weer in gereedheid gebracht. Hoewel er in de periode oktober '44-mei '45 in het gebied ten oosten van de van de Betuwestelling zwaar is gevochten bleven de oorlogshandelingen bij de Linie en de Spees beperkt tot vuurcontact met verkenningseenheden.

Wel speelde de Linie een belangrijke rol in de strijd tegen het water. Op 2 december '44 bliezen de Duitsers bij Elden de Rijndijk op, teneinde de geailieerden uit de Over-Betuwe te verdrijven. Het water zou worden gekeerd door de Liniedijk. Op 6 december brak die dijk echter door en werd het gebied tussen de Liniedijk en het Amsterdam-Rijnkanaal overstroomd. Toen na een vorst- periode in januari '45 de dooi inzette, steeg het Rijnwater weer en stroomde vrijelijk door het dijkgat bij Elden de Betuwe in. Weer probeerde men het water bij de Liniedijk te keren. Op 8 februari brak deze echter voor de tweede keer door en kwam de Neder-Betuwe opnieuw onder water.

Einde van een verdedigingswerk

Na de Duitse capitulatie, op 5 mei 1945, werd de Betuwe- stelling ontmanteld en in 1950 werd de functie van verdedigingswerk officieel opgeheven. In het kader van de ruil- verkavelingswerkzaamheden werd de Liniedijk in 1951 vrijwel volledig afgegraven. Dankzij de bemoeienis van de Stichting Menno van Coehoorn is het hoorwerk 'De Spees' met een stukje Liniedijk behouden als rijksmonu- ment. Behalve dit monument herinneren slechts het inun- datiesluisje in de Linge en een stukje daarbij gelegen Liniedijk, aan het historische verdedigingswerk dat de Linie Ochten-De Spees' ooit was. Bron: informatiebord

routeburo